ʻUmi: Mokuna ʻEhā

No Nunu A Me Kakohe

He mau ʻelemākule kahuna lāua na Līloa i korra wā e ola ana, a he mau punahele nāna, a pēlā nō i ka noho ʻana o Hākau, kāna keiki, i aliʻi no Hawaiʻi a puni. Akā, ma hope iho o ko Hākau noho aliʻi ʻana, loaʻa ihola ua mau wahi ʻelemākule nei i ka maʻi, no laila inu ihola lāua i ka lāʻau nahā, a pau ka ʻinoʻino o ko lāua ʻōpū, a me ka maʻi i loʻohia mai ai lāua.

No laila, hoʻouna akula lāua i ke kanaka iō Hākau lā. A hiki ua ʻelele lā i mua o Hākau, nīnau maila ʻo Hākau, “He aha mai nei kāu?” ʻĪ aku kēlā, “I hoʻouna mai nei nā wahi ʻelemākule iaʻu i mua ou eke aliʻi, e ʻōlelo aku iā ʻoe, i wahi ʻai, a i wahi iʻa, i wahi ʻawa na lāua, i mea hoʻopaʻa i ka nohā lāʻau o lāua.” A lohe ʻo Hākau i kēia mau ʻōlelo a ka ʻelele, ʻōlelo maila ia, ʻʻŌ hoʻi a ʻōlelo aku iā lāua, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe iʻa, ʻaʻohe ʻawa.”

Ma ʻaneʻi e hoʻomaopopo ai kākou, he punahele kēia mau ʻelemākule, ʻo ia ʻo Nunu a me Kakohe i nā lā e ola ana ʻo Līloa. No ka mea, iā lāua ka mālama o ke akua, o Kāʻili, a ʻo kā lāua mea e ʻōlelo ai, ʻo ia kā Līloa e hana ai. ʻAʻole e hiki iā Līloa ke kaua me ka ʻae ʻole o ua mau ʻelemākule nei ma mua, ʻaʻole nō hoʻi e hiki ke hana i kekahi mea me ko lāua lohe ʻole. No laila, he mau punahele lāua na Līloa, a ma ia ʻano lāua i hana aku ai i kāna keiki ʻo Hākau.

A hoʻi maila ka ʻelele, a mua o ua mau ʻelemākule nei, haʻi maila i nā ʻōlelo a pau loa a Hākau; a lohe lāua, ʻeha ihola ko lāua naʻau me ka ukiuki loa iā Hākau; no laila ʻōhumu ihola lāua, ma ko lāua mau naʻau, e hāʻawi i ka ʻāina no ʻUmi. ʻĪ aku ʻo Nunu iā Kakohe, “E aho e piʻi wale kāua e nānā i ka pono o kā Kaʻōleiokū hānai, he pono paha, ʻaʻole paha.” A hoʻoholo ihola lāua i kēia ʻōlelo, piʻi akula lāua mai Waipiʻo aku a hiki ma Kukuihaele, mai laila aku a Kapulena, moe. A ao aʻela, piʻi akula lāua a hala ʻo  Honokaʻa, a Pāʻauhau, moe; mai laila aku a Kalōpā, a Kaumōʻali, a Kemau, moe.

Iā lāua e moe ana ma Kemau, hiki mua akula kekahi kanaka i ʻike iā lāua make alanui i mua o Kaʻōleiokū ma Laupāhoehoe, i Hilo, a ʻōlelo akula, ʻ”Eia aʻe na ʻelemākule, ʻo Nunu lāua ʻo Kakohe, ke hele mai nei i ʻaneʻi, i ou lā.” Nīnau akula ʻo Kaʻōleiokū, “Āhea lāua a puka mai i Hilo nei?” “ʻApōpō, a kēlā lā aku, hiki mai” “He aha lā kā lāua huakaʻi nui e hele mai ai?” ʻĪ aku ua poʻe nei, “E hele mai ana e nānā i ka pono o kāu hānai a me ka pono ʻole, no ka mea, ua hana mai nei kā lāua hānai, ʻo Hākau, iā lāua i nā mea pono ʻole.”

A lohe ʻo Kaʻōleiokū a me ʻUmi i kēia ʻōlelo, ʻoliʻoli loa ʻo Kaʻōleiokū, a pahapaha akula ʻo Kaʻōleiokū i mua o ka lehulehu, i ka lilo o ka ʻāina no kāna hānai, no ʻUmi, no ka mea, he kanaka akamai ʻo Kaʻōleiokū i ke kilokilo, a me ka nānā ʻana i ke kino o ke kanaka; no laila kona ʻapo koke a mālama i ke kino o ʻUmi.

No laila, hana maʻalea ihola ʻo Kaʻōleiokū i ke ʻano o kāna mau hana, a ʻUmi e hana aku ai i mua o Nunu lāua ʻo Kakohe, ke hiki mai lāua ma ko Kaʻōleiokū a me ko ʻUmi wahi.

I ka pōʻalima o ka lā o nā ʻelemākule i ke alanui, hoʻomākaukau ihola ʻo Kaʻōleiokū i ka ʻai, ka iʻa, ka puaʻa, ka moa aka ʻawa. Kēnā akula ʻo Kaʻōleiokū i ke kanaka, e hele e ʻoki i paukū wāhie, Ua like kona nui me nā anana ʻelua ke apo aʻe, aʻo kona Joa, ʻekolu iwilei. A 1oaʻa ua paukū ʻōhiʻa nei, ʻōlelo akula ʻo Kaʻōleiokū, “E wāwahi a liʻiliʻi, a laila, pūʻā hou aʻe ʻo waho a paʻa, a like nō me ka paukū mua. A ʻo kekahi mau kānaka hoʻi, e kōhi i ka pū ʻawa a puni, a ʻo kekahi mau kānaka hoʻi, nakinaki ihola i ka puaʻa a paʻa i ke kaula a paʻa. Pēlā ko Kaʻōleiokū hoʻomākaukau ʻana i hiki ai iā ʻUmi ke hana i mua o nā ʻelemākule, ʻo Nunu lāua ʻo Kakohe. No laila, ua maʻalea ʻo Kaʻōleiokū ma kēia mau hana a pau Loa a kākou e ʻike nei.

Eia ke ʻano o kēia mau hana a Kaʻōleiokū: i ko ʻUmi wā e, hōʻā ai i ka umu o ka puaʻa, a laila, e lālau ʻo ia i ka wāhie., a kākā iho i ka paukū, ʻo ka wā ia e heleleʻi liʻiliʻi ai ma ʻō a ma ʻaneʻi, a laila, e manaʻo nā ʻelemākule he ikaika ʻiʻo, pēlā ka puaʻa a ka pū ʻawa.

A mākaukau kēia mau mea a pau loa, a laila, ʻōlelo aku ʻo Kaʻōleiokū ia ʻUmi, “E ke aliʻi, ʻapōpō ka lā o ko ʻāina, pa iā ʻoe. E hoʻolohe mai e ke aliʻi, inā e mālama ʻoe i kēia mau kauoha aʻu, ʻapōpō, pā ka ʻāina iā ʻoe; i mālama ole ʻoe, ʻaʻole e ola kēia mau iwi iā ʻoe, kaulaʻi wale ʻia aʻe nō i ka lā.” Ma kēia mau ʻōlelo a Kaʻōleiokū, ua ʻoluʻolu ia i ko ke aliʻi mau maka, a ua ʻae aku nō ʻo ia i nā ʻōlelo a pau loa, e mālama a e hana aku e like me ia.

ʻĪ aku ʻo Kaʻōleiokū ia ʻUmi, “E moe kākou i kēia pō, a huli ke kau o ke aumoe, piʻi au i uka i nā kōʻele a kāua, me nā kānaka a pau loa, ʻaʻohe kanaka e noho iho me ʻoe, ʻo āu wāhine wale nō ke noho me ʻoe. Inā i hōʻea mai nā wahi ʻelemākule i ke kakahiaka o ka lā ʻapōpō i nīnau mai iaʻu, a laila, e manaʻo ʻoe ʻo lāua ia, e hoʻomākaukau aku ʻoe i mua o lāua, ma nā mea a pau loa.” A pau ke kauoha a Kaʻōleiokū iā ʻUmi, moe ihola lākou a huli ke kau o ka po, piʻi akula ʻo Kaʻōleiokū me nā kānaka i uka i ke kōʻele, moe ihola ʻo ʻUmi me nā wāhine a hiki i ke ao ʻana.

Puka aʻela ka lā a mahana. ʻo ia paha ka hora ʻewalu, hiki maila ua mau wahi ʻelemākule nei, ʻo Nunu a me Kakohe. A hiki maila lāua ma kahi o Kaʻōleiokū, nānā ihola lāua i ka mehameha a me ke anoano kanaka ʻole, kahea maila ua mau ʻelemakule nei, “Mehameha na hale o Kaʻōleiokū. ʻaʻohe ma.ʻaloʻalo kanaka iki.” Iā lāua e ka.hea ana, lohe akula ʻo ʻUmi i kēia leo, kahea akula ʻo ʻUmi iā lāua, “E komo mai ʻolua ma loko nei, ʻaʻohe kanaka o ko mākou wahi nei, ua pau aku nei nā kānaka me Kaʻōleiokū i ke kuahiwi i ka mahi ʻai. ʻO wau wale iho nei nō koe, i hoʻonoho ʻia iho nei au i kanaka no ʻolua e hiki mai ai.” Ma kēia leo kāhea a ʻUmi iā lāua, komo maila lāua i loko.

A ʻike ʻo ʻUmi ua komo lāua i loko, puka akula ia a waho, lālau ihola i ka paukū wahie, amo aʻela a kiʻekiʻe i luna, hahau ihola i lalo i ka ʻili o ka honua, a nahā liʻiliʻi aʻela. Hōʻā ihola ʻo ʻUmi i ke ahi, a nui aʻela ka uahi, no ka nui o ka pulupulu i hoʻolako ʻia, no laila nui loa ka uahi, a ʻike ʻole na wahi ʻelemākule i ke kau ʻana o ka wahie. Hopu akula ʻo ʻUmi i ka puaʻa, a ʻalalā ihola, hoʻokuʻu ʻia akula nō, ʻaʻole i make. ʻO kahi i hoʻokuʻu ʻia ai ka puaʻa, ma kahi nui o ka uahi. A pau ka ʻā ʻana o ka pulupulu, kālua ihola kēia, ʻo ka mauʻu wale nō. A nalo ka umu, kiʻi akula ʻo ʻUmi i ka pū ʻawa, a huhuki aʻela a hemo.

A ʻike ʻo Nunu lāua ʻo Kakohe i kēia mau hana a ʻUmi ʻi ʻaku kekahi i kekahi, “Inā me nēia ka hānai a Kaʻōleiokū ʻola nā iwi. Kai ke kanaka ikaika o kēia!” ʻO ke kumu o ko lāua mahalo ʻana, ʻo ka nahā o ka paukū ʻōhiʻa i ka hahau hoʻokahi ʻana, ʻo ka hikiwawe o ke kālua puaʻa ʻana, ʻo ka huhuki ʻana i ka pū ʻawa.

A huhuki ʻo ʻUmi i ka pū ʻawa, a hemo aʻela, hoʻi aʻela iaʻ a ma kekahi ʻaoʻao o ka hale a ua mau ʻelemākule la e noho ana, wāwahi ihola a liʻiliʻi, kūkulu ke kānoa, a waiho ihola i ka ʻawa i wali mua i loko o ke kānoa. Kiʻi akula ʻo ʻUmi i ka puaʻa i kālua mua ʻia, ma kahi o ka umu āna i kālua hope iho ai, huaʻi aʻela ʻo ʻUmi, a lawe maila i mua o ua mau ʻelemākule nei. Ua hele a moʻa leʻa loa ka puaʻa. Iā ʻUmi e huaʻi ana, ʻī aku ʻo Nunu iā Kakohe, “Hikiwawe ka moʻa o ka puaʻa, ʻo ke kālua ʻana aku nei nō ia.”

A waiho ka puaʻa, kiʻi akula ʻo ʻUmi i ka ʻawa, a nini ihola i mua o ua mau ʻelemākule nei: ʻelua ʻapu ʻawa. Hāʻawi akula ʻo ʻUmi i ua mau wahi ʻelemākule nei, inu aʻela lāua, a pau, ʻai ihola i ka puaʻa, ma hope o ka ʻai ʻana, ʻoʻoki maila ka ʻona o ka ʻawa iā lāua, a waiho ihola lāua me ka ʻona. Hina akula kekahi ma kahi moe a waiho, ʻo kekahi hoʻi, ma ka paia o ka hale.

Lālau ihola ʻo ʻUmi, a hāpai aʻela i ka mea i hina ma ka paia, a hoʻihoʻi aʻela ma kahi moe. A moe lāua, piʻi akula ʻo ʻUmi iō Kaʻōleiokū, ma kekuahiwi, kahi a lākou e mahi ʻai ana me nā kānaka a pau loa.

A hiki ʻo ʻUmi, nīnau maila ʻo Kaʻōleiokū, “Ua hiki mai nā ʻelemākule?” ʻAe aku ʻo ʻUmi, “ʻAe. Ua hiki mai lāua, a ua hoʻomakaukau aku nei au i nā mea a pau au i kauoha mai ai, a ua ʻona ua mau ʻelemākule lā, haʻalele aku nei au, e moe ana.” A lohe ʻo Kaʻōleiokū i kēia mau ʻōlelo a ʻUmi, ʻōlelo aku ia iā ʻUmi, “E noho kāua me nā kānaka ou, a ʻaui aʻe ka lā, hoʻi kāua. Penei naʻe ka hoʻi ʻana o kakou. ʻO wau ma mua, ʻo nā kānaka ma hope oʻu, ʻo ʻoe ma hope loa o ka huakaʻi.” Ua ʻoluʻolu ia ʻōlelo iā ʻUmi.

ʻO ke kumu o kēia hana ʻana a Kaʻōleiokū pēlā, i hiki mua ia a kamaʻilio me nā ʻelemākule, no ka nīnau iā ʻUmi. A na Kaʻōleiokū ia e ʻōlelo aku i ke ʻano a me ka helehelena o ʻUmi, i ʻole e kuhihewa lāua, i kēlā, kēia kanaka, ʻo ʻUmi, no ka mea, ʻo Kaʻōleiokū, ua kamaʻāina i ko lāua maka.

Iā ʻUmi i hala ai i uka, moe ihola ua mau ʻelemākule nei a ala aʻela, kamaʻilio ihola lāua, ” ʻAʻole me kēia ko kāua mau haku o ka noho ʻana, iā Līloa, a hala ia i ka make. Iā Hākau hoʻi, he ʻai, he iʻa, he kapa, ka mea loaʻa iā kāua. ʻO ko kāua wahi hale, he pelapela. A ʻo kēia a kāua e noho nei, he ʻoi kēia a kāua e ʻike nei; mai ko kāua wā uʻi, a ko kāua wā hāpauea, loaʻa iā kāua ka makana maikaʻi; i ko kāua wā uʻi, ʻaʻole i loaʻa.”

A ʻaui aʻela ka lā (ʻo ka hora ʻelua paha ia), hiki maila ka maka mua o ka huakaʻi, nānā akula lāua (nā ʻelemākule), ʻo Kaʻōleiokū ma mua o ka huakaʻi, Nui loa nā kānaka, ʻaʻole o kana mai ua mea he nui, ʻa ole ʻike ʻia ʻo waena a me hope o ka huakaʻi.

A hiki maila ka maka mua o ka huakaʻi iō lāua ala, ʻo ia nā ʻo Kaʻōleiokū, aloha maila ʻo Kaʻōleiokū iā lāua, aloha akula lāua, pēlā lākou i uē iho ai, no ka mea, ua lōʻihi ke kaʻawale ʻana, a hui hou lākou. Ma kēia huakaʻi kanaka hoʻi e iho ana, ua mahele ʻo Kaʻōleiokū ʻehā mahele, ʻo ka mua, nā kānaka nunui, ʻo ka lua, ka poʻe ma lalo iho o lākou, ʻo ke kolu, ka poʻe poupou ʻāʻā, ʻo ka hā, ʻo nā kamaliʻi, pēlā kona hoʻokaʻawale ʻana.

I ka wā e noho ana ʻo Kaʻōleiokū me nā ʻelemākule, nīnau maila ʻo Nunu iā Kaʻōleiokū, “ʻAuhea ʻo ʻUmi? Aia anei ʻo kēlā kanaka maikaʻi lā?” ʻĪ aku ʻo Kaʻōleiokū, “ʻAʻole ia, eia aku nō ma hope.” Pēlā nā ka nīnau ʻana a hala ka huakaʻi nunui o kānaka, a hiki i ka huakaʻi liʻiliʻi o kānaka, a ka huakaʻi kamaliʻi, pōʻeleʻele ʻē ka lā, nalowale ka ʻili o kānaka, aia ʻo ʻUmi, ma hope ʻo ia.

No ka ʻike ʻole o nā ʻelemākule ia ʻUmi, no laila, ʻōlelo akula lāua ia Kaʻōleiokū, “ʻAʻole kā māua e ʻike i kō hānai a pōʻeleʻele wale.” ʻĪ maila ʻo Kaʻōleiokū iā lāua, “ʻAʻole kā ʻolua i ʻike i ke kanaka i noho iho nei lā?” ʻĪ maila ua mau wahi ʻelemākule nei, “Ke kanaka no i noho iho nei lā?” “ʻAe, ʻo ia nō hoʻi,” pēlā aku ʻo Kaʻōleiokū. ʻĪ maila nā ʻelemākule ia Kaʻōleiokū, “Ka ʻāʻīpuʻupuʻu i noho iho nei e hana na māua lā?” ʻAe aku ʻo Kaʻōleiokū, “ʻAe, naʻu no i hoʻonoho iho nei i mea lawelawe na ʻolua.”

A lohe ua mau ʻelemākule nei i kēia mau ʻōlelo a Kaʻōleiokū, kaumaha loa ko lāua naʻau, kūlou ihola ko lāua mau poʻo i lalo, a ea aʻela ko lāua mau poʻo i luna, pane mai iā Kaʻōleiokū, “ʻAʻole mea e nalo ai kēia hilahila.” Pane aku ʻo Kaʻōleiokū i ua mau ʻelemākule nei, “He aliʻi waiwai auaneʻi ia e hoʻomailani aku ai iā ia, he aliʻi ʻilihune, ʻo kāna waiwai nō ka lawelawe na ʻolua.” I ia wā, pane mai nā ʻelemākule iā Kaʻōleiokū, “ʻAʻole a māua waiwai e paʻa ai ka hope o ke aliʻi, hoʻokahi nō a māua waiwai nui, ʻo ka ʻāina o Hawaiʻi nei a puni, no ke aliʻi ia, no ʻUmi.”

ʻĪ aku ʻo Kaʻōleiokū i nā ʻelemākule, “ʻAʻole paha e lilo ka ʻāina iā ʻUmi; ke ʻike aʻela nō ʻolua, ʻaʻohe nui o nā kānaka. Inā paha e kaua, make paha iā Hākau, i ka mea nui o nā kanāka, no ka mea, no Hākau wale nō ʻo Hawaiʻi a puni.” ʻĪ mai nā ʻelemākule ia Kaʻōleiokū, “Ua make ʻo Hākau, ʻaʻole ia e ola, aia i ka lā e kauila ai ke akua, ʻo ia kona lā e make ai, ʻaʻole e pakele. Na māua e hoʻolale nā kānaka e piʻi i ke kuahiwi, koe iho ke aliʻi hoʻokahi wale nō, a me ka ʻāʻīpuʻupuʻu, ʻo māua no hoʻi auaneʻi, pau nō.”

Ma kēia mau ʻōlelo a nā ʻelemākule, a Nunu lāua ʻo Kakohe, maopopo ihola iā Kaʻōleiokū, e waiwai ana kāna aliʻi ʻo ʻUmi, a e lilo ana ʻo Hawaiʻi a puni iā lāua me ka ʻeha ʻole o ka ʻili ma ke kaua ʻana.

Noho ihola ua mau ʻelemākule nei a hala ʻehā anahulu a me ka hapa a laila, manaʻo ihola lāua e hoʻi i lalo nei o Waipiʻo. A mākaukau lāua e hoʻi, ʻōlelo aku lāua iā Kaʻōleiokū a me ʻUmi, “Ke hoʻi nei māua i kēia lā, a moe aku i ke alanui, ʻelima lā, a hiki i ke ono, hiki māua i Waipiʻo. No laila, e noho ʻoukou a hiki i nā lā o ʻOle, a me Kāloa, a laila iho aʻe, no ka mea, ʻekolu ʻOle, ʻekolu Kāloa, ʻaono o ʻoukou lā make alanui e hele aʻe ai. A hili i ka lā ʻo Kāne, noho ʻoukou i luna o Waipiʻo, a hiki i kekahi lā ʻē aʻe, ʻo ia ka lā ʻo Lono, ʻo ia ka lā e kauila huluhulu ai ke akua, a ʻo ia hoʻi ko Hākau lā e make ai.” Ma kēia mau ʻōlelo a pau loa, ua hoʻoholo like lākou a pau.

Hoʻi akula ua mau ʻelemakule nei a hiki i Waipiʻo, ʻo ke ono ia o ka lā, hele akula lāua e ʻike iā Hākau. ʻIke maila o Hākau iā lāua, ʻōlelo maila, “Māmā ka Hilo.” ʻĪ aku nā ʻelemākule, “ʻAe.” Aloha akula lāua. “ʻAnoʻai ke aliʻi.” ʻĪ maila ʻo Hākau i nā ʻelemākule, “Ua ʻike ʻolua ia ʻUmi?” ʻAe akula lāua, “ʻAe, ua ʻike aku nei māua.” Nīnau hou ʻo Hākau, “Pehea kona noho ʻana?ʻʻ ʻʻKe noho lā nō me kona kahu, me Kaʻōleiokū.”

ʻĪ aku nā ʻelemākule, ” ʻO ko māua mea ia i hoʻi maila, e kauila kō akua.” Kāhāhā maila ʻo Hākau, “Kāhāhā, kai nā a hoʻonene kaua, a laila, kauila ke akua, ʻaʻole kā he nene kaua, kauila ʻē nō ke akua.” ʻĪ aku nā ʻelemākule, “Ua ʻike aku nei māua i nā kānaka o kō kaikaina, ua nui loa, e noho mai paha auaneʻi a kipi mai iā ʻoe, pulapula ko māua mau maka. No laila, eia ka wā pono, ʻoi ʻuʻuku kona mau kānaka.” Ma kēia mau ʻōlelo a nā ʻelemākule, ua ʻoluʻolu ko ke aliʻi manaʻo i ia mau ʻōlelo. Pau aʻela kona kānalua, e manaʻo ana he ʻoiaʻiʻo ka ʻōlelo a na ʻelemākule. ʻAʻole kā auaneʻi.

A hiki i nā lā o ʻOle, a me Kāloa, iho maila ʻo Kaʻōleiokū, ʻo ʻUmi a me ko lāua mau kānaka a pau loa, ʻaʻole kekahi kanaka i koe aku ma hope. A pau nā lā ʻeono i ke alanui, hiki lākou ma Kemamo ma luna pono o Waipiʻo. ʻO Kane ia lā, he lā kapu ia no ke akua o Hākau.

Noho ihola lākou ma laila, hana ihola i mau pōhaku e iho pū ai i lalo o Waipiʻo. Wahī ihola i ka pōhaku a paʻa i ka lauʻī, me he paʻi ʻuala ala ke ʻano, pēlā nā kānaka a pau loa, ʻaʻohe mea koe. Eia naʻe ka poʻe hele wale, ʻaʻole lawe pōhaku ma nā lima: ʻo ke aliʻi ʻo ʻUmi, ʻo ke kahuna ʻo Kaʻōleiokū, ʻo ke keik.i hoʻokama ʻo Koʻi, ʻo Piʻimaiwaʻa, ʻo ka makua kāne ʻo ʻŌmaʻokāmau. Moe ihola lākou ma laila i ia pō a ao, ʻo Lono ia lā, ʻo ia ka lā e kauila huluhulu ai ke akua o Hākau.

ʻŌlelo mai ʻo Hākau i nā ʻelemākule, “I kēia kauila huluhulu wale nō koʻu noho, ko ke aliʻi, ʻo nā kānaka a pau ke piʻi i ke kuahiwi.” ʻĪ mai nā ʻelemākule, “ʻAe, he pono ia, inā na kō kaikaina ke kiʻi mai iā ʻoe; ʻaʻole, nāu ke kiʻi aku iā ia. Inā nō ua hewa kā lākou hana ʻana mai, ʻo ka nui nō o kou mau kānaka, make nō iā ʻoe, ʻaʻole e pakele.”

A lohe ke aliʻi i kēia mau ʻōlelo, ʻoluʻolu ihola nō ia. No laila, noho ihola lakou ʻehā, ʻo ke aliʻi ʻo Hākau, ʻo Nunu, ʻo Kakohe, ·o ka ʻāʻīpuʻupuʻu. Iā lākou e noho ana i ia kakahiaka, ʻo ia paha ka mahana ʻana aʻe o ka lā, he hora ʻehiku paha ia, iho maila ʻo ʻUmi ma ka ʻaoʻao hikina o ka pali o Waipiʻo, me nā kānaka ona. A hiki ka maka mua i lalo o ka muliwai, ʻaʻole i pau mai ʻo hope o ka huakaʻi.

A ʻike ʻo Hākau i ka malu o nā kānaka i ka pali, ʻī aku ʻo Hākau i nā ʻelemākule, ʻʻHe lā kauila hoʻi kēia, he lā hele nō kā no kānaka.” ʻĪ mai nā ʻelemākule, ” ʻO nā kanaka nō ou o Hāmākua e lawe mai ana i ʻai nāu.” A kokoke loa ka huakaʻi i mua o Hākau, ʻike akula ʻo ia ʻelima poʻe hele wale, ʻaʻohe ukana o nā lima, ʻo ia ʻo ʻUmi, Kaʻōleiokū, Koʻi, Piʻimaiwaʻa a ʻŌmaʻokāmau. ʻĪ aku ʻo Hākau i nā ʻelemākule, ” ʻElima poʻe ʻauamo ʻole e hele mai nei.” ʻĪ aku nā ʻelemākule, “ʻO ou poʻe hoa ʻāina ia.”

No ka ʻike pohihihi o Hākau iā ʻŌmaʻokāmau, no laila, nīnau aku ʻo Hākau i nā ʻelemākule, “I hea la koʻu wahi i ʻike ai i ke kānaka ma mua e hele mai nei?” ʻĪ aku nā ʻelemākule, “ʻO kekahi hoa ʻāina no hoʻi paha ia ou, he aliʻi hele pinepine hoʻi ʻoe ma Hāmākua nei, no laila, ua ʻike nō paha ʻoe?” ʻAe maila ʻo Hākau, “ʻAe.”

Iā Hākau e ʻōlelo ana me nā ʻelemākule, hiki maila ka maka mua i kona alo, a ʻo ka maka hope hoʻi o ka huakaʻi, i luna o ka pali. Pōʻai aʻela ka huakaʻi a puni ʻo Hākau, noho ihola ia i waenakonu, he ʻumikumamālua ka puni o Hākau, me ke kū nō i luna me nā ʻauamo pōhaku a lākou, ua paʻa i ka pūʻolo ʻia i ka lāʻī, me he paʻi ʻai lā.

Hele maila ʻo ʻUmi a kū ma ke alo o Hākau. ʻIke akula ʻo Hākau iā ʻUmi, ea aʻela kona poʻo i luna, a kūlou hou i lalo, kāhea akula ʻo ʻUmi iā ʻŌmaʻokāmau. Hele maila ʻo ʻŌmaʻokāmau a kū ihola ma hope o ʻUmi. Kēnā akula ʻo ʻUmi ia ʻŌmaʻokāmau, e kiʻi e pepehi iā Hākau.

Hele akula ʻo ʻŌmaʻokāmau a hiki iō Hākau lā lālau ihola i ka ʻauwae a lole aʻela i luna, ʻī ihola ʻo ʻŌmaʻokāmau, “A make na ʻŌmaʻokāmau, na ʻUmi.” A lohe ka lehulehu i kēia ʻōlelo a ʻŌmaʻokāmau, i ia wā lākou i hailuku ai i nā pōhaku iā Hākau, a make ihola ʻo Hākau. ʻO ka pōhaku hoʻi, kū ihola ke āhua ma luna o Hākau. ʻO ka lāʻau hoʻi a nā kānaka i piʻi ai, ʻo ka pūʻoʻa nō ia o Hākau.

A make ʻo Hākau, lilo aʻela ke aupuni o Hawaiʻi a puni iā ʻUmi. Kō ihola nā mea a Kaʻōleiokū i noʻonoʻo mua ai i loko o ka wā ʻilihune. A ʻo Kaʻōleiokū hoʻi, lilo aʻela ia i kahuna nui na ʻUmi, na kāna aliʻi; ʻo nā kāhuna hoʻi a Hākau, noho maila lākou ma lalo o Kaʻōleiokū, Nunu a me Kakohe, a ma lalo o ʻUmi, ke aliʻi.