ʻUmi: Mokuna ʻEkahi

Nā Kūpuna O ʻUmi

Ua ʻōlelo ʻia ma kēia moʻolelo, he keiki kapa aliʻi ʻo ʻUmi, ma ka ʻaoʻao o kona makuahine, o ʻAkahiakuleana, a ma ka ʻaoʻao o Līloa kona makua kāne, he aliʻi nui mai ke kumu mai, a ma ia ʻaoʻao, he aliʻi nui ʻo ʻUmi. Akā, ma ka hoʻomaloʻo ʻana i ka pololei o ka ʻaoʻao o ka makuahine, loaʻa nō he aliʻi nui ʻo ʻAkahiakuleana, mai loko mai nō o ka moʻokūʻauhau aliʻi o Hawaiʻi. 

ʻO ʻUmi ka mea nona kēia moʻolelo, akā, i mea e maopopo ai ka ʻoiaʻiʻo, no laila, e hoʻomaka ka ʻōlelo mua no kona kaikuaʻana, no Hākau. ʻO Līloa ka makua kāne, ʻo Piena ka makuahine, he mau aliʻi lāua ʻelua, he aliʻi ke kāne, he aliʻi ka wahine. Na lāua mai ʻo Hākau. Ua ʻōlelo ʻia ʻo Hākau he aliʻi nui no Hawaiʻi, no ka mea, ua like ke aliʻi nui o kona mau mākua. ʻO Waipiʻo i Hawaiʻi kahi noho mau o Līloa me kana wahine, me Piena, a ma laila i loaʻa ai ʻo Hākau. He aliʻi nui ʻai moku ʻo Līloa no Hawaiʻi a puni.

A hānau ʻo Hākau, ke keiki mua a Līloa me kāna wahine hoʻāo, me Piena, hele akula ʻo Līloa mai Waipiʻo aku a hiki i Koholālele, ma ka hikina o Hāmākua, e pili ana me Hilo. ʻO ke kumu o kēia hele ʻana o Līloa, he kapu heiau nāna i laila; ʻo Manini ka inoa o ua heiau lā. A pau ke kapu heiau ʻana, hele akula ia a noho ma Kaʻāwikiwiki; ʻo kona kumu i noho ai i laila, ʻo ka leʻaleʻa i ka pāheʻe, a me nā hana leʻaleʻa a pau loa. Iā ia e noho ana ma laila, hele akula ia i ka ʻauʻau wai ma ke kahawai ʻo Kahoea, e pili lā me Kealakaha. Iā ia i hiki ai ma laila, ʻike akula ia i ka wahine maikaʻi o ʻAkahiakuleana, e hoʻi mai ana mai lalo mai o ka wai ʻauʻau, ʻaʻohe kapa, a e noho ana kana kauwā wahine ma kapa, me kona paʻū.

A ʻike ʻo Līloa ia ia, ua hoʻāla ʻia mai kona manaʻo e hana aku me ʻAkahiakuleana, a laila, moe ihola 1āua. Ma kēia moe ʻana, ua loaʻa ʻo ʻUmi, ka mea nona kēia moʻolelo. Ma mua aʻe o ka launa kino ʻana o Līloa mā, ua kahe ʻo ʻAkahiakuleana, a iā lāua i moe ai, ʻo ia kona mau ʻana, no laila, ua loaʻa koke ke keiki.

Ke Kūʻauhau No ʻAkahiakuleana,

Ka Makuahine o ʻUmi

Ma ʻaneʻi e maopopo ai ka pili ʻana o ʻAkahiakuleana, ma ka moʻokūʻauhau o Līloa, a pēlā i maopopo ai he aliʻi nui nō ʻo ʻUmi. E pono e nānā ma lalo iho i nā kumu i loaʻa ai nā pili. ʻO Kanipahu ke kumu o Līloa a me ʻAkahiakuleana i pili ai.

   

KĀNE

WAHINE

KEIKI

Kanipahu

Alaikauakoko

Hulani

Kalapana

Kalāhuimoku

Kalāhuimoku

Laʻamea

ʻŌikialamea

ʻŌikialamea

Kalamea

Kamanawakalamea

Kamanawakalamea

Kaʻiua

ʻŌuakaʻiua

ʻŌuakaʻiua

Kuaimakani

Kanahae

Kuaimakani

Kanahae

Kuaimakani

Kapiko

Kuleanakūpiko

Kuleanakūpiko

Keanianihoʻolilei

ʻAkahiakuleana

Līloa

ʻAkahiakulia

ʻUmi

A pau ka moe ʻana a Līloa me ʻAkahiakuleana he mau lā i hala ma hope, ʻike akula ʻo Līloa i ke ʻano hāpai o kāna wahine, nīnau aula kēia i ua wahine lā, “Na wai ʻoe?” ʻĪ maila ʻo ʻAkahiakuleana, “Na Kuleanakūpiko.” ʻĪ aku ʻo Līloa, “He kaikuahine nō kā ʻoe noʻu.” ʻĪ maila kēlā, “Pēlā paha.”

A pau kēia mau kamaʻilio a lāua, kauoha akula ʻo Līloa iā ʻAkahiakuleana, “I noho ʻoe, a i hānau he keiki kāne, e kapa iho ʻoe i kona inoa ʻo ʻUmi. A i hānau he kaikamahine, kapa iho ʻoe ma kou ʻaoʻao.” ʻĪ maila ʻo ʻAkahiakuleana ia Līloa, “He aha kāu hōʻailona e hāʻawi mai ai, i maopopo na ke aliʻi kēia keiki?” A lohe ʻo Līloa, hāʻawi maila ia i kona malo a me kona niho palaoa, a me ka lāʻau pālau. ʻĪ maila ʻo Līloa iā ʻAkahiakuleana, “Eia nā hōʻailona o kā kāua keiki; a hiki i kona wā nui, e hāʻawi aku ʻoe i kēia mau mea nona.”

ʻAe akula ʻo ʻAkahiakuleana, lalau akula ia, a hāʻawi akula i kāna kauā wahine, nāna e mālama i ia mau mea. A laila, hele akula ʻo Līloa a hīpuʻupuʻu i ka lauʻī i malo nona. A hume ihola ʻo Līloa i ka malo lauʻī, a hoʻi akula i kona hale noho. A hiki ʻo Līloa i ka hale, ʻōlelo maila kona poʻe kānaka iā ia, “He malo maoli hoʻi kou e Līloa i hele aku nei, eia kā he malo lauʻī kou i kēia wā.”

Ma laila ʻo Līloa i noho iho ai a pau ka hoʻomahanahana ʻana o kona heiau, hoʻi maila ʻo ia i Waipiʻo, i kona wahi noho mau.