ʻUmi: Mokuna ʻUmi Kūmākahi

Ko ʻUmi ʻOhana Ka Lokomakaʻi O Kona Noho Aliʻi ʻAna

He aliʻi haipule ʻo ʻUmialīloa i ke akua, a i ke kaulana o ko ʻUmialīloa noho aupuni ʻana, no laila makemake ihola nā aliʻi mōʻī o nā mokupuni ʻē e lawe aku i kā lākou mau kaikamāhine aliʻi, a i kā lākou kaikamahine punahele i mau wāhine na ʻUmialīloa. He anaina wahine aliʻi, he lehulehu kā ʻUmialīloa, ua hui pū ʻia me nā kaikamāhine a ka noa, a ua lilo ʻo Umialīloa i kupuna no nā aliʻi, a ua lilo i kupuna no nā makaʻāinana.

ʻAʻole he makaʻāinana o Hawaiʻi e ʻōlelo mai ana ʻaʻole he kupuna no mākou ʻo ʻUmialīloa, a inā ʻo ke kanaka e hōʻole mai, no ka ʻike ʻole nō ia i nā kupuna ona. ʻO ka wahine aliʻi a ʻUmialīloa ʻo Kapukinialīloa, a nāna mai i hānau me ʻUmi, ʻo Keliʻiokāloa, he keiki kāne, a ʻo Kapulani he kaikamahine, a ʻo Keawenuiaʻumi, he keiki kāne.

ʻO Piʻikea he wahine aliʻi; ke kaikamahine a ka mōʻī aliʻi o Maui, a Piʻilani, me ka mōʻī wahine me Lāʻieloheloheikawai, a na lāua mai me ʻUmialīloa nā keiki kāne ʻelua, ʻo Kūmalaenuiaʻumi, a me ʻAihākōkō.

ʻO Mokuahualeiākea, he wahine aliʻi nō ia na ka poʻe moʻopuna a ʻEhunuikaimalino no Kona, a ua loaʻa kā lāua kaikamahine me ʻUmialīloa, ʻo ʻAkahiʻilikapu. Ua noho aku ʻo ʻUmialīloa ia ʻŌhenahenalani, a na lāua mai ʻo Kamolanuiaʻumi, a ʻo nā keiki mua a nā wāhine kuaʻāina, a ua nui nā keiki i loaʻa mai ia ʻUmialīloa.

ʻO Waipiʻo ma Hāmākua ko ʻUmi ʻāina i noho mau ai, a no ka hui pū ʻana o nā moku a pau o Hawaiʻi ma lalo ona, no laila, ua makemake ʻo ia e noho ma Kona i ka ʻāina pumehana, a ua noho nā aliʻi ma Kailua.

I ko ʻUmialīloa noho aliʻi ʻana, ua hoʻonoho ʻo ia i ka poʻe paʻahana, a ua hoʻokaʻawale i ka poʻe i loaʻa kēlā ʻoihana, kēia ʻoihana o ke aupuni. Hoʻokaʻawale ʻo ia i ka papa aliʻi a kaʻawale, i ka papa kahuna a kaʻawale, i ka papa kilo a kaʻawale, i ka poʻe akamai o ka ʻāina a kaʻawale. A hoʻokaʻawale i ka poʻe mahi ʻai, a hoʻokaʻawale i ka poʻe lawaiʻa, a me ka poʻe kālai waʻa. Hoʻokaʻawale ʻo ia i ka poʻe koa a me ka poʻe pale ihe, i kēlā ʻoihana, kēia ʻoihana me ka mākaukau, a i kēlā mea paʻahana, kēia mea paʻahana, me ka mālama ma kā lākou hana. A pēlā nā kiaʻāina, nā ʻai ʻokana, nā ʻai ahupuaʻa, nā ʻai ʻili ʻāina, ua mākaukau i ka hoʻoponopono ʻia.

ʻElua nō mau hana nui a ʻUmialīloa e lawelawe pono ai me kona mau lima, ʻo ka mahi ʻai a me ka lawaiʻa. Ua hana ʻo ʻUmialīloa i mau loʻi kalo nui ma Waipiʻo, a ua hana ia ma nā ʻāina a pau i ka mahi ʻai, a aia nō ma Kona, ʻo ia nō ka hana nui, a ua kaulana ʻo ʻUmialīloa he aliʻi mahi ʻai.

ʻO ka lawaiʻa kekahi hana nui a ʻUmialīloa, a ua kaulana kona inoa ma ka lawaiʻa, a ua kapa ʻia ʻo ka “puʻipuʻi a ka lawaiʻa.” ʻOka hī aku ka lawaiʻa nui a ʻUmialīloa, a ua noho hele ʻia ke kaha mai Kalāhuipuaʻa a hiki i Makaʻula, a ʻo ka hī ʻahi kekahi a me ka hī kala, a ua kaulana kona poʻe hoa lawaiʻa ʻo Pae, ʻo Kahuna mā, a me na aliʻi a pau o kona noho aupuni ʻana, ma ka mahi ʻai a me ka lawaiʻa, a me kekahi mau ʻoihana nui e hoʻokaʻawale ai me ke kūʻokoʻa.

Eia kekahi hana kaulana a ʻUmialīloa, ʻo ke kaua ʻana me ke akua. Eia ke kumu o kēia kaua ʻana me ke akua. He mau kūpuna wahine akua no kāna wahine aliʻi, no Piʻikea, ʻo Hāpuʻu lāua ʻo Kālaihauola, a ua makemake ʻo Hāpuʻu mā na lāua kekahi moʻopuna, a e hoʻihoʻi i Oʻahu e hānai ai, no ka mea, no Oʻahu ko Piʻikea makua wahine, ʻo Lāʻieloheloheikawai, a ua hoʻouna ʻo Lāʻieloheloheikawai i nā kūpuna wahine akua ona i Hawaiʻi e lawe mai i kekahi keiki a Piʻikea.

I ko lāua kiʻi ʻana i Hawaiʻi, ua ʻauʻa ʻo ʻUmialīloa, ʻaʻole e hāʻawi i kekahi keiki a lawe i Oʻahu i kona makua wahine, akā, ua hōʻole ʻo ʻUmialīloa, ʻaʻole e hāʻawi ʻia kekahi keiki a lāua ʻo Piʻikea i kekahi mea ʻē, a no laila , ua pepehi ua mau akua nei i kānaka i ka pō, a i ke ao ʻana, ua make kekahi poʻe kānaka; a pēlā i kēlā pō, i kēia pō ka make ʻana me ke kuleana ʻole; a no laila haʻohaʻo ihola ʻo ʻUmialīloa, “He aha hoʻi ke kumu o kēia make i ka pepehi ʻia o kānaka me ka ʻike ʻole ʻia o ka mea nāna i pepehi?”

ʻĪ maila ʻo Piʻikea iā ʻUmialīloa,” ʻAʻole he kumu ʻē aʻe o ka make. Ua pepehi kuʻu mau kūpuna wahine ʻo Hāpuʻu mā lāua ʻo Kālaihauola, a ua hoʻouna ʻia mai nei lāua e kuʻu makua wahine i kekahi keiki a kāua, a ua ʻauʻa naʻe ʻoe, a ʻo ia ke kumu i pepehi ʻia ai kānaka.” “Pehea lā e pau ai ka pepehi ʻana o ke akua?” wahi a ʻUmi. ʻĪ mai ʻo Piʻikea, “Aia nō a loaʻa ke keiki. “

Ua hoʻomaloka ʻo ʻUmialīloa i ka make i ke akua, akā, ua mau nō ka pepehi ʻia e ke akua; no laila, ua ʻaʻa ʻo ʻUmialīloa ma ka hoʻouka kaua me ke akua ma ke one o Kamakahonu. He kaua lima me ka lāʻau me ka pōhaku kā kānaka, a he kaua lima ʻole kā ke akua; a i ka hoouka ʻana o ke kaua, ua lanakila ke akua ma luna o ke kaua a kānaka, a ua kapa ʻia kēlā wahi a hiki i kēia lā, ʻo Kauakeakua, a ʻo Kaiakeakua.

A ʻo Hāpuʻu me Kālaihauola, aia nō lāua me Piʻikea ma ka hale, e hāpai ana nō ʻo Piʻikea i ke keiki, e pai aku ana ua mau luahine nei ma nā kuli o Piʻikea, a hānau ana ke keiki ma ke alo o kekahi luahine, a i holo iho ka hana he kaikamahine, a ʻo ka lilo nō ia i ua mau akua nei, a noho ana i Oʻahu. A lilo iā Lāʻieloheloheikawai, ʻo Kahaiaʻonuiapiʻikea, a ʻo Kahaiaʻonuiaʻumi. I ka hoʻi ʻana mai o ʻUmialīloa mai ke kaua ʻana me ke akua, aia hoʻi ua lilo kā ke keiki iā Hāpuʻu lāua ʻo Kālaihauola.

Ua ʻōlelo ʻia kekahi kumu; ʻo ka hoʻopunipuni o ʻUmialīloa i ke keiki; mai ke keiki mua mai ke noi ʻia ʻana, me ka hāʻawi nō o ʻUmialīloa, a i ka manawa e hānau aʻe ai, ʻauʻa nō ʻo ʻUmi, ʻaʻole e hāʻawi, me ka ʻōlelo aku aia a hānau hou ke keiki a laila ʻo kā lāua keiki ia; a pēlā aku, a pēlā aku, a no laila ua huhū nā kūpuna wahine o Piʻikea, a no laila mai ke kaua ʻana o ke akua me kānaka.

I ko ʻUmialīloa noho ʻana i kona aupuni, a hiki i kona wā ʻelemakule, ua lōkahi ka noho ʻana me ke kuapapa me nā aliʻi o Maui, a me kona makua hūnōai, ʻo Piʻilani, ka mōʻī o Maui; ʻaʻole he ʻike ʻia o ke kaua i waena o ko lāua noho aupuni ʻana. Akā, i ka make ʻana o Piʻilani , ka mōʻī o Maui, ka makua kāne o Piʻikea, ua pono ʻole ka noho ʻana o ka hoʻoilina aupuni o Maui, no laila, ua hele mai ʻo ʻUmi e kōkua iā Kihaapiʻilani a ma ka lele kaua ʻana ma Hāna, ua lawe pio aʻe nā koa o Hawaiʻi i ka pāpū kaua ʻo Kaʻuiki a hōʻauheʻe akula iā Lonoapiʻilani.