ʻAukelenuiaʻīkū: Mokuna ʻEkahi

ʻO kēia moʻolelo o ʻAukelenuiaʻīkū, ʻo ia kekahi o nā moʻolelo kaulana loa ma Hawaiʻi nei. ʻO Kuaihelani ka ʻāina. ʻO ʻĪkū ke kāne, he aliʻi. ʻO Kapapaiākea ka wahine. Na lāua nā keiki he ʻumikumamālua. E hoʻomaka ana ka ʻōlelo ma Kuaihelani. Eia nā inoa o nā keiki: Kekamakahinuiaʻīkū, Kūaʻīkū, Nohoaʻīkū, Heleaʻīkū, Kapukapuaʻīkū, Heaaʻīkū, Lonoheaʻīkū, Nāaʻīkū, Noiaʻīkū, ʻĪkūmailani me ʻAukelenuiaʻīkū. He mau kāne, a me Kaomeaaʻīkū, he wahine. ʻO ʻAukelenuiaʻīkū ka mea nona kēia moʻolelo.

Mai ka hiapo a ka mua ponoʻī o ʻAukelenuiaʻīkū, ʻaʻole ʻo ʻĪkū i hiʻi, ʻaʻole i lawelawe, ʻaʻole hoʻi i hoʻoili i ka ʻāina no kekahi o lākou. ʻAʻole nō hoʻi i hoʻopunahele. A iā ʻAukelenuiaʻīkū, mālama ʻo ʻĪkū, lawelawe a hiʻi, a hoʻoili i kona kapu a me ka ʻāina nona. A no kēia punahele ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i ko lākou makuakāne, ua huhū kona mau hoahānau iā ia, a ua ʻimi lākou i mea nona e make ai. Wahi a ko lākou kaikuaʻana loa, a Kamakahinuiaʻīkū, “Kupanaha ko kākou makuakāne! Iaʻu hoʻi, i ke keiki mua, ʻaʻole i hoʻoili mai i kona kapu a me ka ʻāina. A i ke keiki hope loa, iā ia kā e hoʻoili ai!”

ʻO ka hana nui a nā kaikuaʻana o ʻAukelenuiaʻīkū, ʻo ka mokomoko, ʻo ka hākōkō, ke kuʻikuʻi, a me nā mea ikaika ʻē aʻe. A ma kēia mea, ua lilo lākou he poʻe kaulana no Kuaihelani ma kēia hana. A ʻo lākou ka ʻoi o ka ikaika ma ia hana. A ua hele lākou e kaʻapuni ma ka ʻāina a puni, ʻaʻole mea ʻaʻa mai iā lākou. Iā lākou e kaʻapuni ana i ka ʻāina ʻo Kuaihelani, kaulana akula ka ikaika o Keʻalohikīkaupeʻa. No Kauaʻi ia kanaka. ʻO kona ikaika, he uhaki wale nō i ke kanaka. A hiki lākou nei i laila, hoʻokahi nō puʻupuʻu, waiho ana i lalo. Kaʻapuni lākou a puni ʻo Kauaʻi, ʻaʻohe mea ʻaʻa mai iā lākou.

Iā lākou nei ma Kauaʻi, kuʻi akula ka lohe, ʻekolu o Oʻahu kanaka ikaika loa. ʻO ko lākou mau inoa, ʻo Kaikipaʻananea, ʻo Kupukupukehaikalani, ʻo Kupukupukehaiaʻīkū. ʻAʻohe pū kō momona o Oʻahu nei iā lākou. A hiki lākou i Oʻahu nei, hākōkō ihola lākou. Hoʻokahi nō puʻupuʻu, waiho ana ua mau kānaka ala o Oʻahu nei i lalo. A haʻalele ihola lākou, hele lākou a Maui. E noho ana ʻo Kākaʻalaneo, ke aliʻi o Maui. Hākōkō nō, make nō iā lākou nei.

Iā lākou ma Maui e kaʻapuni ana, kaulana maila ʻo Kepakaʻiliʻula i ka ikaika a me ke koa. E hiki iā ia ke haʻihaʻi i ke kanaka, a ʻo ia ka ʻoi o Hawaiʻi a puni. A lohe lākou i kona kaulana i ka ikaika, makaʻu ihola lākou a hoʻi maila i Kuaihelani. A hiki lākou i Kuaihelani, kūkulu ihola lākou i nā hana leʻaleʻa a pau loa; ka hākōkō, ka mokomoko, ke kuʻikuʻi, ka honuhonu, ka pūhenehene, ka hula, ʻolohū, ka lele kawa, ka paheʻe, a me nā hana ʻē aʻe. Ma kēia mau hana leʻaleʻa a lākou a pau loa, ua hoʻoulu lākou i mea e hele mai ai ko lākou kaikaina ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, a laila, pepehi lākou iā ia a make. No ka mea, ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, ua paʻa loa ia i ka pālama ʻia e ko lākou makuakāne, e ʻĪkū, ma ke ʻano kapu aliʻi, a me ka punahele loa.

Ma kēia noho kapu ʻana o ʻAukelenuiaʻīkū, ua lohe ʻia akula ka pihe ʻuā a nā kaikuaʻana ona e leʻaleʻa ana. A laila, nīnau akula ʻo ʻAukelenuiaʻīkū iā ʻĪkū, ko lākou makuakāne, “He pihe aha kēia o kai e ʻuā nei?” Haʻi aku ka makuakāne, “He hākōkō.” “Pehea ia mea?” “ ʻElua kanaka, kū i luna. Kulaʻi kekahi i kekahi, a hina kekahi, a laila, ʻuā ka ʻaha. ʻO ia kēlā pihe āu e lohe lā i ka ʻuāʻuā mai.” A laila, ʻī aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, “Makemake wale.” Pēlā nō ʻo ʻAukelenuiaʻīkū

i ninaninau mau ai i ko lākou makuakāne. A laila, nonoi akula ia e iho e nānā. Hōʻole mai ko lākou makuakāne, “Ma muli ʻoe make i ou mau kaikuaʻana. No ka mea, ua hoʻomauhala ou kaikauaʻana iā ʻoe e noho nei.” Nīnau akula ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, “He aha ka hala i hoʻomau ai?” ʻĪ aku ka makuakāne, “He hala. ʻO ia kuʻu hoʻoili ʻana i ke kapu nou a me ke aupuni. No laila, mai iho ʻoe, o make auaneʻi i ou mau kaikuaʻana.”

A hala he anahulu, a laila, lohe hou ʻia maila ka pihe ʻuā hou. ʻAʻole ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i haʻi aku i ko lākou makuakāne no kēia leo ʻuā hou. Kū aʻela ia a iho malū i kai e nānā ai, me ka ʻike ʻole o ko lākou makuakāne. Aia ma ka lima o ʻAukelenuiaʻīkū, he pua e paʻa ana. A hiki ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i ka hale o nā kaikuaʻana, kaka ihola ʻo ia i ka pua, lele akula ka pua a komo i ka hale o kona poʻe kaikuaʻana. A komo ka pua a ʻAukelenuiaʻīkū i loko o ka hale, lālau ihola nā kaikuaʻana a ʻōlelo ihola, “Kupanaha! ʻO kā kākou pua he paukū. ʻO kēia pua hoʻi, he ʻōwili!”

Iā lākou e ʻōlelo ana, lālau maila kekahi kaikuaʻana o ʻAukelenuiaʻīkū i ka pua, a ʻōlelo maila, “ ʻAʻole kēia he pua ʻē; ʻo ka pua nō kēia a ko kākou kaikaina, a ʻAukelenuiaʻīkū.” Iā ia e ʻōlelo ana, lālau maila ʻo Kekamakahinuiaʻīkū, ke kaikuaʻana huhū o lākou, a haʻihaʻi ihola i ka pua a hakihaki loa. Ma hope o ko lākou ʻike ʻana i ka pua, hiki maila ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i mua o lākou, a kū ihola ma waho o ka pā o ka hale. Iā ʻAukelenuiaʻīkū e kū ana ma laila, nānā akula kona mau kaikuaʻana a pau iā ia. He mea ʻē ke kanaka maikaʻi. Ua like kona ʻili me ka maiʻa pala melemele. A ʻo kona mau ʻōnohi maka, me he ʻōpuʻu maiʻa lā o ka hua ʻana o ka wā hou. A he pololei hoʻi kona kino; ʻaʻohe puʻu, ʻaʻohe keʻe, ʻaʻohe ona mea e like ai.

ʻO ka lehulehu e piha ana, mahalo akula lākou i ke kino o ʻAukelenuiaʻīkū i ka maikaʻi launa ʻole. Iā lākou e mahalo ana, ua hoʻopiha loa ʻia ko lākou kaikuaʻana mua loa i ka huhū no ʻAukelenuiaʻīkū, a ʻano ʻē aʻela kona mau helehelena. A laila, kēnā akula ia i kekahi o kona mau muli iho, e hele aku e nīnau iā ʻAukelenuiaʻīkū i ke kumu o kona iho ʻana mai. ʻO ka inoa o ia mea ʻo Kūaʻīkū. A hiki ia i mua o ʻAukelenuiaʻīkū, nīnau akula, “He aha kāu huakaʻi o ka iho ʻana mai?” ʻĪ aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, “I ka leʻaleʻa.” Hoʻi akula ʻo Kūaʻīkū, a i ke kaikuaʻana huhū o lākou, haʻi akula. A lohe ia, hoʻouna akula iā Kūaʻīkū, e hele a e kuʻi aku i hoʻokahi puʻupuʻu iā ʻAukelenuiaʻīkū.

Iā ia i hele ai a kuʻi iā ʻAukelenuiaʻīkū, ʻaʻole i hina. ʻAʻole hoʻi i ʻeha ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, akā, ʻo kona lima ka i haki. Kuʻi hou kekahi lima, haki hou nō; pau loa nā lima ʻelua. A pau ke kuʻi ʻana iā ʻAukelenuiaʻīkū, kaha akula, hoʻi.

I ia wā ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i hopu aku ai a paʻa i nā lima, pōpō aʻela ia a kiola akula i ka ʻaekai. A ʻike nā mea a pau loa i ka ikaika o ʻAukelenuiaʻīkū, ʻuā aʻe lākou a haʻalele, a ʻōlelo ihola, “ ʻAkahi wale nō mea i hina ai, a i haʻi ai nā lima o Kūaʻīkū.” A ma hope o kēia, puka hou mai kekahi kaikuaʻana ona me ka manaʻo e pepehi iā ʻAukelenuiaʻīkū. He ʻoi ia ma ka hākōkō ʻana; i luna nō, haʻi ke kanaka. A iā ʻAukelenuiaʻīkū, ʻaʻohe hina, ʻaʻohe ʻeha. A ʻike ihola ia, ʻaʻohe hina o ʻAukelenuiaʻīkū, hoʻi akula. I ia wā ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i lālau ai a kiola i loko o ke kai. ʻUā aʻela nā kānaka.

Pēlā nō ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i hakakā ai me kona poʻe kaikuaʻana a pau loa. Nāna wale nō ka ʻeha, a koe ke kaikuaʻana huhū ona. A ʻike ua kaikuaʻana huhū lā o ʻAukelenuiaʻīkū, ua pau loa nā kaikaina i ka ʻeha, hele maila ia me kona huhū loa iā ʻAukelenuiaʻīkū, me ka manaʻo e lālau a kiola i loko o ke kai. Akā, i kona hana ʻana pēlā i kona pōkiʻi, ʻaʻole i kō. Iā lāua i hakakā ai me ʻAukelenuiaʻīkū me ka ikaika loa, ʻaʻohe hina o ʻAukelenuiaʻīkū. Ma kēia hakakā ʻana o lāua, ua paupauaho loa kona kaikuaʻana. No laila, haʻalele ihola kona kaikuaʻana i ka manaʻo hakakā, a hoʻi akula. Iā ia e hoʻi ana, lālau akula ʻo ʻAukelenuiaʻīkū iā ia, hopu akula a kiola i loko o ke kai.

Ma kēia hāʻule ʻana i loko o ke kai, pau aʻela kona manaʻo hanaʻino iā ʻAukelenuiaʻīkū. Hoʻi maila ua kaikuaʻana huhū lā, a hoʻomalimali iā ʻAukelenuiaʻīkū. ʻĪ akula ia iā ʻAukelenuiaʻīkū, “Pau ka hakakā, ka huhū, e noho aloha, he hakakā-a-hoahānau, he kaikuaʻana, he kaikaina.” Kono maila ua kaikuaʻana lā iā ʻAukelenuiaʻīkū e hoʻi i ka hale. ʻAe akula ia, e manaʻo ana he ʻoiaʻiʻo. A komo lāua i loko o ka hale, i ia wā i wehe ai ua kaikuaʻana ala i ke pani o ka waha o ka lua o Kamoʻoʻīnanea. Lālau maila ua kaikuaʻana lā iā ʻAukelenuiaʻīkū, a kiola akula i lalo o ka lua. Ma laila lākou i manaʻo ai e make ʻo ʻAukelenuiaʻīkū.