ʻAukelenuiaʻīkū: Mokuna ʻUmi Kūmākahi

Iā ʻAukelenuiaʻīkū e noho pū ana me kāna wahine, me Nāmakaokahaʻi, ua mākaukau ko ka wahine manaʻo e hoʻoili i nā mea a pau ma luna o ʻAukelenuiaʻīkū. No laila, kāhea akula ʻo Nāmakaokahaʻi i nā kaikunāne ona, iā Kānemoe, Kāneʻāpua, Lēʻāpua, Kahaumāna. A hiki maila lākou, ʻōlelo aku ko lākou kaikuahine, ʻī akula iā lākou, “E piʻi ʻoukou i luna a ʻōlelo aku i kuʻu makuakāne a me kuʻu kaikunāne, ʻo Kūwahailo ka makuakāne, ʻo Makaliʻi ke kaikunāne. E ʻōlelo aku ʻoukou, ua hoʻoili au i nā mea a pau no kuʻu kāne. ʻO luna, ʻo lalo, ʻo uka, ʻo kai, ʻo ka hao pae, ʻo ka meki kū i ka honua, ʻo ka palaoa, o ka ʻea makauliʻi, ʻo ka maulele i ka ʻāina, ʻo ka huhui hōkū. A e ʻōlelo aku nō hoʻi ʻoukou i kuʻu makuakāne a me kuʻu kaikunāne, ua pau loa kēia mau mea a pau ma luna o kuʻu kāne i ka hoʻoili ʻia. A e lawe pū aku ʻoukou i kuʻu kāne i ʻike mai lāua.” Ma kēia mau ʻōlelo a Nāmakaokahaʻi, he mea ʻoluʻolu loa ia iā lākou.

Ma kēia wahi a kākou e hoʻolohe nei, e noʻonoʻo iho kākou me ka manaʻo ʻoiaʻiʻo, i luna o ka lani kēia lele ʻana o ʻAukelenuiaʻīkū me nā kaikoʻeke.

Ma hope o ko Nāmakaokahaʻi ʻōlelo ʻana mai iā lākou, lele akula lākou a ke kuahiwi, hoʻomaha. A ma ia lele ʻana, ua hala aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i ka lani. Ma kēia lele ʻana o ʻAukelenuiaʻīkū, hiki mua akula ia i kahi o kāna wahine, o Nāmakaokahaʻi. He wahi kapu loa ia, ʻaʻohe mea hele ma laila.

Iā ʻAukelenuiaʻīkū e kū ana ma kahi kapu o Nāmakaokahaʻi, nānā akula ʻo Kūwahailo, a ʻōlelo iho i loko ona, “Auē! Make kuʻu kaikamahine. Ke hiki nei ke kupu i luna nei. No ka mea, ʻaʻohe kanaka nāna e piʻi mai ʻo luna nei. Hiki nō ke kanaka, ua make ʻo lalo.”

Ma kēia lele ʻana o ʻAukelenuiaʻīkū i luna i ka lani, ʻaʻole ona manaʻo he kaua, a he hakakā. Ua lele ʻo ia me ka nanea wale nō. Akā, ma loko o ka ʻōlelo a kona akua iā ia, a Lonokoualiʻi, he kaua. Penei nā ʻōlelo: “E ʻAukelenuiaʻīkū ē! Make kāua. Eia lā he kaua ko luna nei. E ʻaʻahu ʻoe i ko kapa lehu mai ko poʻo a ko mānea wāwae. Mai lohi ʻoe o make auaneʻi.” Ma kēia mau ʻōlelo a ke akua iā ʻAukelenuiaʻīkū, ma laila i maopopo ai he kaua ko luna.

Ma hope o ka ʻōlelo a ke akua iā ʻAukelenuiaʻīkū, ʻōʻili maila ka momoku ahi mai loko mai o ka lima o Kūwahailo a ʻā ana i ka honua. ʻO ka inoa o ua momoku ahi lā, ʻo Kukuʻena. A ma hope ona kuʻu ʻia maila ka pōhaku ʻo ʻIkuā, he pōhaku kōʻeleʻele. ʻO ia ka hekili. A pā kēia mau mea i ke kapa lehu o ʻAukelenuiaʻīkū, he mea ʻole lāua, he ʻōpala, he mea uhāuhā na ka makani. Ma kēia moʻolelo, ua ʻōlelo ʻia, i ka wā i pā ai ka hekili i ke kapa lehu o ʻAukelenuiaʻīkū, no laila mai ka nakeke o ka hēkili a hiki i kēia lā.

A mao aʻela ka momoku ahi a me ka pōhaku, nānā akula ʻo Kūwahailo iā ʻAukelenuiaʻīkū e kū mai ana nō, ʻaʻole i make. He mea kaumaha loa ia i ko Kūwahailo manaʻo ʻana, a he mea ʻinoʻino loa i kona ʻike ʻana aku e ola mai ana kona ʻenemi, ke ʻahi kananā o Kuaihelani. I ia wā, kuʻu hou ʻo Kūwahailo i ka lua o ka momoku ahi, ʻo ia ʻo Māhuʻia. A kuʻu hou i ka lua o ka pōhaku, ʻo ia ʻo Welehu, ʻo ka lua ia o nā hekili ikaika loa. Nakeke, ʻōpaʻipaʻi ka lani, nāueue nā kūkulu o ka honua, haki kaikoʻo o ka moana, nakaka nā pōhaku, kahakō ka pali, lele ke koaʻe. I ka pā ʻana i ke kapa lehu o ʻAukelenuiaʻīkū, ua lilo ia i mea ʻole. He aha lā kona ʻano? He puahiohio paha.

A hala kēia make a Kūwahailo, i nānā aku ka hana i ka ʻoiʻoi o Kuaihelani, e kū mai ana nō, ʻaʻole i make, ʻī iho ʻo Kūwahailo, “Kā! ʻAkahi nō ka make ʻole o nei kanaka! No ka mea, ʻo ka pau nō kēia o nā mea make, ʻaʻohe make iho.”

Ma ʻaneʻi, e hoʻomaha iki kākou i ka hoʻolohe ʻana no Kūwahailo a me ʻAukelenuiaʻīkū, a e kamaʻilio kākou no nā kaikunāne o Nāmakaokahaʻi, nā kaikoʻeke o ʻAukelenuiaʻīkū. Ma kēia lele ʻana o lākou mai ka honua aʻe a ka lani, ua pākeu aku ko ʻAukelenuiaʻīkū lele i ko nā kaikoʻeke. No ka mea, hoʻokahi lā, hoʻokahi pō o ka lele ʻana o ʻAukelenuiaʻīkū mai ka honua aʻe a ka lani. ʻElima lā, ʻelima pō o ka lele ʻana o nā kaikoʻeke, hiki i ka lani. Ma loko o ka manawa lele o nā kaikoʻeke, ko Kūwahailo manawa i kaua ai me ʻAukelenuiaʻīkū i ka lani. A hiki nā kaikoʻeke i luna ma kahi kaʻawale i ko Kūwahailo wahi, ʻike mua ʻia maila ka momoku ahi ʻo Kukuʻena a me ka pōhaku kōʻeleʻele ʻo ʻIkuā e lele mai ana i mua o lākou. Uē ihola lākou i ko lākou kaikoʻeke i ka make, holo akula lākou a moe leho i ke kahawai ʻalā. A pau ka lele ʻana mai o ke ahi a me ka hekili, mao aʻela, ʻike akula lākou iā ʻAukelenuiaʻīkū e kū mai ana.

Iā lākou e nānā ana iā ʻAukelenuiaʻīkū, kāhea akula lākou e hele mai a moealeho pū iho me lākou ma ke kōā o ka ʻalā. No ka mea, hoʻokahi make i koe, ʻo ia kēlā ahi hope a me ka hekili a Kūwahailo. ʻĪ aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū iā lākou, “Moe ʻia nō ʻoukou ma laila, ma ʻaneʻi nō au e kū ai, a pepehi aku iā Kūwahailo.” A hala nā make a Kūwahailo i hope, ʻōʻili akula nā keiki a kū ana i mua o Kūwahailo. Nīnau mai ko lākou makuakāne, “Pehea ko ʻoukou kaikuahine?”

“Aia nō ke noho lā.” “A no hea hoʻi nei kanaka kupua?” “ ʻO ko hūnōna ia, ʻo ke kāne ia a Nāmakaokahaʻi.”

A lohe ʻo Kūwahailo i kēia ʻōlelo a nā keiki, kū ihola ia me ka makaʻu a me ka haʻalulu, a noʻonoʻo ihola ia i kāna mea e hana aku ai iā ʻAukelenuiaʻīkū, ka ihu kāʻeʻaʻeʻa o Kuaihelani. ʻĪ akula ia i kāna hūnōna, “ ʻĒ! I mua ou au i hana aku ai i ka hewa, a me ka pono ʻole. A no laila, ke waiho aku nei au i ka mōhai i mua ou, ʻelua lau kanaka.” A hiki ʻo Kūwahailo me nā lau kanaka ʻelua i mua o ʻAukelenuiaʻīkū, nīnau mai ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, “He kanaka aha kēia?” ʻŌlelo mai kona makuahūnōwai, “He mōhai iā ʻoe.” ʻĪ aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, “Ua oki ke kanaka. No ka moʻopuna, a no ka ʻāina nō hoʻi.”

Ma hope o laila, haʻi akula nā keiki iā Kūwahailo, “He ʻōlelo kā mākou i hoʻouna ʻia mai nei e ko kaikamahine e haʻi aku iā ʻoe.” Nīnau aku ʻo Kūwahailo, “He aha kāna ʻōlelo iā ʻoukou?” “Eia kāna ʻōlelo iā mākou, ʻʻO luna, ʻo lalo,

ʻo uka, ʻo kai, ma luna o ka hūnōna. Ma lalo aku ʻoe e noho ai a me nā mea a pau loa.’” Ma kēia mau ʻōlelo a nā keiki, he mea ʻoluʻolu loa ia i ko Kūwahailo manaʻo. ʻAe ma hope o kēia ʻōlelo ʻana, ʻahaʻōlelo ihola lākou. Ma kēia ʻahaʻōlelo ʻana, hele maila ʻo Makaliʻi e hālāwai me ʻAukelenuiaʻīkū. Ma kēia hele ʻana mai o Makaliʻi, hele pū maila me kāna wahine, me Malanaikuaheahea.

Ma ʻaneʻi e kamaʻilio ʻuʻuku no ka wahine a Makaliʻi. ʻO kēia wahine ʻo Malanaikuaheahea, he wahine maikaʻi a me ka nani loa o kona kino ke nānā aku. Ua like me ka ʻula o ke ahi ka ʻula. I kona kū ʻana a hele mai kona hale noho mai, ua pākū ʻia ka mālamalama o ka lā, a pouli. Neʻe maila ka uakoko, uhi maila ka ʻohu, kokolo maila ka noe, hāliʻi maila ke ʻawa, kahe maila ka wai ʻula, ʻōlapa ka uila. Ma hope o kēia mau mea, ʻike ʻia maila ke kino o Malanaikuaheahea e hele mai ana ma luna o ka welelau o ka lima o nā kānaka. Ua nani loa me ka hiwahiwa ua wahine lā ke nānā aku. No ka mea, ua hoʻohiluhilu loa ʻo Makaliʻi i kāna wahine, a ua nani loa. ʻO ka lā, ua pau ia ma hope ona. ʻO ke ānuenue, ma lalo o kona mau wāwae. A ʻike ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i kēia mau mea a pau i mua ona, a me ka wahine a Makaliʻi, ua maʻule kona manaʻo, ua pōniuniu kona lunaʻikehala, a ua maʻule kona noʻonoʻo kanaka. No laila, ʻōlelo ʻo ʻAukelenuiaʻīkū, e hoʻi i lalo nei.