ʻAukelenuiaʻīkū: Mokuna ʻUmi Kūmālima

Ma kēia mau ʻōlelo a ʻAukelenuiaʻīkū, ʻaʻohe nalowale i kāna wahine, iā Nāmakaokahaʻi. ʻĪ aku ka wahine, “E ka maʻalea, kuhi ana anei ʻoe he naʻaupō au i kāu mau hana a me kāu mau ʻōlelo hoʻopunipuni? Ua maopopo iaʻu, he wahine kāu o kai e iho mau nei ʻoe i nā lā a pau loa. No laila, eia koʻu manaʻo iā ʻoe: E noa ko kino iā haʻi, ma waho, a ʻo ka ʻili a me ka ʻiʻo, naʻu ia na ka mea waiwai. ʻAʻole oʻu makemake e uwaʻu a e hana ʻino ʻia ʻoe.”

Ma kēia mau ʻōlelo a ka wahine, he aha lā ia iā ʻAukelenuiaʻīkū? He mea ʻole. Hoʻomau akula nō ia i ka iho i ke kāmākoi. A ma kēia iho ʻana a ʻAukelenuiaʻīkū, a hoʻi mai, ʻaʻohe kino i koe i ka uwaʻu a me ke nahu ʻia. A pēlā me ka ʻāʻī i ka uwaʻu ʻia. A ʻike ka wahine, ʻo Nāmakaokahaʻi, i ka pau loa o ka ʻili o ke kāne i ka uwaʻu ʻia a me ka hoʻolohe ʻole nō hoʻi o ke kāne iā ia, ke aʻo aku. No laila, haʻalele ia i ka huhū i ke kāne, a lilo kona huhū i nā kaikaina, iā Pele a me Hiʻiaka.

Ma ʻaneʻi, e nānā pono kākou i ka huhū aloha ʻole o Nāmakaokahaʻi i kona mau hoahānau o ka pupuʻu hoʻokahi a me ka lewalewa. A hoʻomaka ʻo Nāmakaokahaʻi i ka huhū, lālau akula ia i nā kaikaina a pepehi. Ma kēia pepehi ʻana o Nāmakaokahaʻi, lele mai nā kaikunāne, kōkua i nā kaikaina, pau pū i ka ʻeha. Lele liʻiliʻi nā kaikunāne me nā kaikaina iā Nāmakaokahaʻi, a ua lanakila loa ia ma luna o lākou. No laila, makaʻu nā kaikaina, a hele aku ma kahi ʻē e noho ai. Ma kēia noho ʻana ma laila, kiʻi akula nō ʻo Nāmakaokahaʻi, hoʻokuke i nā kaikaina. Ma ka manaʻo o nā kaikaina, ua pau aʻela nō ka huhū o ko lāua kaikuaʻana, o Nāmakaokahaʻi. No ka huhū ʻino loa o ko lāua kaikuaʻana, no laila, hoʻohiki ihola lāua, ʻaʻole e hoʻi hou i hope, ʻaʻole hoʻi e noho i ka ʻāina hoʻokahi me ko lāua kaikuaʻana, no ka makaʻu i ka huhū. No laila, ma kēia kipaku ʻana, noʻonoʻo ihola lāua i kahi e hele ai a noho, a ua loaʻa nō iā lāua, ʻo Kauaʻi.

Ma kēia hele ʻana a lāua, hiki lāua ma ka ʻāina ʻo Kauaʻi a noho ihola me ko lāua manaʻo e haʻalele ko lāua kaikuaʻana i ka hahai iā lāua. ʻO kahi a Pele lāua ʻo Hiʻiaka i noho mua ai o Kauaʻi, ʻo Puʻukapele; aia ma ka hikina o Mānā. Iā lāua e noho ana i laila, hoʻā aʻela lāua i ke ahi ma laila. Ma kēia ʻā ʻana o ke ahi, ua holo aku kona mālamalama i kahi kiʻekiʻe o Nuʻumealani, ʻo ia kahi a Nāmakaokahaʻi e noho ana, nānā i nā kaikaina. Ua like paha ke kiʻekiʻe o ia ʻāina me ke kuahiwi ʻo Kaʻala.

Iā Pele mā e hoʻā ana i ke ahi a ʻike ʻo Nāmakaokahaʻi, i ia wā nō ʻo Nāmakaokahaʻi i hiki ai i Kauaʻi a hakakā me nā kaikaina. Ma kēia hakakā ʻana, kokoke e lanakila ʻo Pele mā lāua ʻo Hiʻiaka, akā, no ka nui loa o ko Nāmakaokahaʻi ikaika, ua pio lāua i ia lā. No laila, kipaku ʻia mai lāua mai Kauaʻi mai, a hele a noho i Oʻahu. No kēia hakakā ʻana, ua kapa ʻia kēlā ʻāina ʻo Puʻukapele a hiki i kēia lā.

Ma hope o kēia haʻalele ʻana iā Kauaʻi, hele maila ʻo Pele lāua ʻo Hiʻiaka a noho i Keāliapaʻakai ma Moanalua, Oʻahu. Ma laila lāua i ʻeli ai a kākā i ka lepo, a noho ihola ma laila. Ua lawe pū mai lāua i ka manu a me ka paʻakai, a ma laila i hāʻule ai kēia mau mea, ʻo ka paʻakai a me ka manu. No laila, kapa ʻia kēia mau inoa ʻelua ʻo Keāliamanu a me Keāliapaʻakai.

Haʻalele lāua iā Āliapaʻakai no ka pāpaʻu, hele akula lāua a noho i Lēʻahi. Iā lāua e noho ana ma Lēʻahi, hoʻāʻo ihola lāua i ke kōhi i ka lepo no ka pāpaʻu. Haʻalele lāua a hele hou akula mai Lēʻahi aku a hiki i Molokaʻi, ma Kalaupapa. Noho ihola lāua i laila.

Ma kēia noho ʻana i laila, kōhi ihola lāua i ka lepo a loaʻa ke kai o lalo. Haʻalele ihola lāua iā Molokaʻi. Ua kapa ʻia naʻe ia lua a lāua i kōhi ai ʻo Kauhakō. Ma laila aku lāua i hele ai a noho ma Haleakalā ma Maui. Kōhi ihola lāua i ka lua a hāmama i luna o ke kuahiwi. Na Pele lāua me Hiʻiaka ke ʻā o Hanakaʻieʻie ma Kahikinui.

Ma ʻaneʻi kākou e ʻōlelo ai no Nāmakaokahaʻi. Iā Pele lāua ʻo Hiʻiaka ma Kauaʻi, i ia wā lākou i hakakā ai me ka ikaika loa a pio ʻo Pele lāua ʻo Hiʻiaka, hoʻokuke ʻia mai lāua. Iā lāua e hele ana ma ka hoʻokuke a Nāmakaokahaʻi, hoʻi akula ʻo Nāmakaokahaʻi a noho i Nuʻumealani, ʻo ia ka ʻāina kiʻekiʻe e nānā ana iā Maui. Iā Nāmakaokahaʻi e noho ana i Nuʻumealani, ʻike maila ia iā Pele lāua ʻo Hiʻiaka e hoʻā ana i ke ahi i luna o ke kuahiwi o Maui. A laila, haʻalele ʻo Nāmakaokahaʻi iā Nuʻumealani, hele maila a hiki i Maui. Hakakā ihola lākou, a make loa ʻo Pele. Hoʻi akula ʻo Nāmakaokahaʻi a noho i luna o Nuʻumealani. Ma hope o laila, nānā hou maila ʻo ia iā Hawaiʻi. Ma kēia nānā ʻana, e ʻā hou aku ana ke ahi a Pele i Mauna Loa. No laila, haʻalele ʻo Nāmakaokahaʻi i kona manaʻo e pepehi iā Pele lāua ʻo Hiʻiaka.

A hala ka wā lōʻihi, hakakā nā keiki ʻelua. ʻO ke kumu o ka hakakā ʻana, i paʻi ʻia ka lae o Kauilanuimakaʻehaikalani e kona kaikuaʻana, ke keiki a ka mua loa o ʻAukelenuiaʻīkū; ʻo ia kēlā keiki leo kapu loa. ʻŌlelo hoʻākāka: ʻo kēia mau keiki ʻelua, hoʻokahi keiki kanaka, hoʻokahi keiki akua. ʻO ke keiki akua, ʻo Kauilanu imakaʻehaikalani. Iā lāua e hakakā ana, ʻōlelo aku ʻo Kauilanuimakaʻehaikalani, penei:

“Ka poʻe make iki,

He poʻe ʻai ʻoukou na ka ilo,

He poʻe iwi kuakea,

Na koʻu mau mākua ʻoukou i hoʻōla,

He poʻe ʻoukou a moe ana i lalo o ke kai;

Ua popo nā maka.”

Ma kēia mau ʻōlelo a ua keiki lā, ua huhū loa nā mākua. No laila, pāpā maila nā mākua ʻaʻole e hoʻi i Kuaihelani, ko lākou ʻāina. A ʻike ko lākou kaikaina a me ka wahine e hoʻi ana, kaohi mai lāua e noho, ʻaʻole e hoʻi. He mea ʻole ia i ko lākou manaʻo. A mākaukau lākou e hoʻi, hoʻi maila lākou a ka moana, loʻohia lākou i ka pōʻino a me ka make. No laila, ua pale hou lākou i lalo o ka moana a make ihola. A ma ʻaneʻi, ua pau loa ka ʻōlelo no lākou, ua make akula. A e ʻōlelo kākou no nā mea i koe, no Nāmakaokahaʻi a me ʻAukelenuiaʻīkū.

A liʻuliʻu ko lāua noho ʻana, he kāne a he wahine, a ma hope o kēia noho ʻoluʻolu ʻana, nonoi aku ʻo ʻAukelenuiaʻīkū i kāna wahine ʻo Nāmakaokahaʻi, penei: “E kuʻu wahine, ua nui nā lā i hala iā kāua o ka noho pū ʻana. A ua kokoke e make ma kēia ʻāina malihini. No laila, ke nonoi aku nei au iā ʻoe, e ʻae mai ʻoe iaʻu e holo au e ʻike i nā mākua o kāua.”