Lonoikamakahiki: Mokuna ʻEhā

KA HOLO ʻANA O LONOIKAMAKAHIKI I OʻAHU, KO ʻŌHAIKAWILIʻULA HIKI ʻANA MAI; KO LONOIKAMAKAHIKI HOʻOPAʻA ʻANA ME KĀKUHIHEWA

Ma hope iho o ko Kaikilani hoʻi ʻana i Hawaiʻi mai Molokaʻi aku, a laila, ma ka pau ʻana o nā lā ʻino, kūpono no ka holo moana, a laila, holo akula ʻo Lonoikamakahiki mai Kalaupapa aku, a pae ma Kailua i Koʻolaupoko ma Oʻahu.

I ia hiki ʻana aku ʻo Lonoikamakahiki, aia nō ʻo Kākuhihewa ma laila kahi i noho ai, ma loko o kona hale Aliʻi. I ka wā e holo aku ana ʻo Lonoikamakahiki, ʻike mua akula nō ʻo Lānahuʻimihaku mā i nā waʻa o Keawenuiaʻumi, a laila, ʻōlelo akula iā Kākuhihewa: “ ʻO ke Aliʻi o Hawaiʻi, ʻo Lonoikamakahiki.” A no ko Kākuhihewa mā lohe ʻana, he kanaka akamai ʻo Lonoikamakahiki i ka hoʻopāpā, no laila, hoʻomākaukau mua ʻo Kākuhihewa mā no ka hoʻopāpā. A hiki akula ʻo Lonoikamakahiki, a kau nā waʻa i uka, kiʻi ʻia maila nā ukana a me ke aliʻi pū, hoʻihoʻi ʻia akula a ka hale aliʻi o Kākuhihewa .

I kekahi lā aʻe, hiki maila ʻo ʻŌhaiwiliʻula, kekahi Aliʻi wahine mai Kauaʻi mai, a no ka nui akamai o Lonoikamakahiki a me kona naʻauao loa, no laila, lawe aʻela ʻo Lonoikamakahiki iā ʻŌhaikawiliʻula i wahine moe nāna i ia pō, i kumu e loaʻa hou ai iā ia kekahi mau kumu hoʻopāpā. A lilo maila ʻo ʻŌhaikawiliʻula ma kona poli no ka pō hoʻokahi, me kona manaʻo mua ʻole e hana i ka hewa me ke Aliʻi wahine o Kauaʻi, akā, i mea e loaʻa ai kona kumu hoʻopāpā hou me ke Aliʻi o Oʻahu, no laila, lawe aʻela ʻo ia e moe ma ia ʻano iā ʻŌhaikawiliʻula. I ka manawa i lawe aʻe ai ʻo Lonoikamakahiki i ke Aliʻi wahine ma ia pō, a ma hope iho o ko lāua manawa hōʻoluʻolu no ka ʻike ʻana iā lāua iho, a laila, nīnau akula ʻo Lonoikamakahiki: “Iā ʻoe i holo mai nei mai Kauaʻi mai, ʻaʻole anei he wahi mele hou o Kauaʻi i loaʻa iā ʻoe?”

ʻĪ akula ʻo ʻŌhaikawiliʻula: “He wahi mele nō, he wahi inoa nō naʻe noʻu.”

Nīnau hou akula nō ʻo Lonoikamakahiki: “He mele hou anei?”

ʻĪ hou akula ʻo ʻŌhaikawiliʻula: “ ʻAe, he mele hou loa, ʻaʻole i laha i ke kuaʻāina, i ke aloaliʻi wale iho nō, a holo wale mai nei wau.”

Nīnau hou akula ʻo Lonoikamakahiki: “ ʻO wai ua wahi mele lā?”

Haʻi akula ʻo ʻŌhaikawiliʻula: “ ʻO ke ālialia liʻu o Mānā.” Ma hope iho o kēia mau kamaʻilio ʻana a lāua, a laila, aʻo ihola ʻo Lonoikamakahiki i ua mele nei, a ao nō hoʻi ka pō, ʻo ka paʻa naʻau nō hoʻi ia o ua wahi mele nei.

A ma ke ao ʻana aʻe, hoʻomākaukau aʻela ʻo ʻŌhaikawiliʻula e holo i Hawaiʻi no ke kiʻi iā Manukahi i kāne nāna. I ia manawa, i nā waʻa e hoʻomaka aku ana e holo, ʻaʻole naʻe i kau aku ke Aliʻi wahine, ʻī akula ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākukihewa: “E hele aku ʻoe e noi aku i ke Aliʻi wahine o Kauaʻi i mele, maliʻa he wahi mele hou kekahi o Kauaʻi mai i loaʻa iā ia, a laila, aʻo aʻe kākou, no ka mea, e lilo ʻē aku auaneʻi i ke Aliʻi o Hawaiʻi [ʻo Lonoikamakahiki], a maliʻa o ʻae mai ʻo ʻŌhaikawiliʻula, a laila, nou ka inoa; aia lā he Aliʻi inoa ʻole.”

A no kēia ʻōlelo ʻana a Lānahuʻimihaku mā pēlā, no laila, hele akula ʻo Kākuhihewa me kona mau kānaka, a hiki i kahi e lana lā nā waʻa a paʻa akula ʻo Kākuhihewa ma nā lima o ke Aliʻi wahine (ʻŌhaikawiliʻula) me ka nīnau aku: “Holo mai nei ʻoe mai Kauaʻi mai, ʻaʻole he wahi mele hou o Kauaʻi i loaʻa iā ʻoe?”

Haʻi akula ʻo ʻŌhaikawiliʻula: “He mele nō.” ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “He mele hou loa, ʻaʻole i laha i ke kuaʻāina?”

ʻĪ hou aku ʻo ʻŌhaikawiliʻula: “ ʻAʻole i laha i ke kuaʻāina, i ke aloaliʻi wale iho nō a hele wale maila wau, he wahi inoa nō noʻu.”

Nīnau hou akula ʻo Kākuhihewa: “ ʻO wai ua wahi mele lā?” “ ʻO ke ālialia liʻu o Mānā.”

A laila, aʻo akula ʻo Kākuhihewa i ua mele nei, ma ka hāʻawi pākahi ʻana i nā lālani mele i nā kānaka, a pau ua mele nei, holo akula ʻo ʻŌhaikawiliʻula i Hawaiʻi, a hoʻi akula nō hoʻi ʻo Kākuhihewa i ka hale me nā kānaka, a hoʻokuʻikuʻi aʻela i nā hua i hāʻawi pākahi ʻia i nā kānaka, a lilo aʻe i mele e like me ko lākou aʻo ʻia ʻana e ka mea nāna i aʻo mai iā lākou.

Akā, i ka manawa i aʻo ai ʻo Kākuhihewa me ʻŌhaikawiliʻula i ua mele nei, he mea nani loa naʻe i ke Aliʻi wahine ka haʻi ʻole aku iā Kākuhihewa, ua aʻo ʻia ʻo Lonoikamakahiki i ua mele nei. ʻAʻole nō hoʻi i puka iki aku kekahi huaʻōlelo mai kona waha aku; akā, no ka poina loa ʻana paha, inā paha ua haʻi ʻo ia, ua aʻo ʻia iā Lonoikamakahiki ua mele lā, inā ua lilo ʻole i kumu hoʻopāpā.

Ma hope iho o ko Kākuhihewa aʻo ʻana i ke mele, hele aʻela ʻo ia me kāna mau punahele i ka heʻe nalu, a ʻo Lonoikamakahiki hoʻi kekahi ma ia heʻe nalu ʻana. A pau kā Kākuhihewa mā heʻe nalu ʻana, hoʻi akula lākou i ka hale. I ia manawa, ʻōlelo akula ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa: “E, Kākuhihewa!

I noho auaneʻi kākou a i pau ka ʻauʻau ʻana a ke Aliʻi o Hawaiʻi, a i kiʻi mai auaneʻi i ka malo a me ke kapa; a laila, ʻauʻa aku auaneʻi ʻoe, me ko ʻōlelo aku auaneʻi, ʻaʻole e loaʻa ka malo a me ke kapa, ke loaʻa ʻole kēlā mele a kākou i aʻo iho nei i kēia kakahiaka.” A laila, ʻike aʻela ke Aliʻi Kākuhihewa, ua pono ka ʻōlelo a Lānahuʻimihaku mā, a laila, hoʻokō aʻela ʻo Kākuhihewa ma muli o kā Lānahuʻimihaku mā ʻōlelo.

A ʻo Lānahuʻimihaku mā, he mau kānaka punahele ia ma ko Lonoikamakahiki alo, a ʻo lāua nō nā kānaka nui o ko Lonoikamakahiki aloaliʻi, a ua ʻoi aʻe lāua ma mua o nā kānaka a pau ma ko Lonoikamakahiki kū ʻana i ka moku. A no ka pau ʻana o ko Lānahuʻimihaku mā punahele, no laila, haʻalele lāua iā Lonoikamakahiki, a holo mai a noho me Kākuhihewa; a ʻo kēia mau kānaka nā kānaka i pilikia loa ai ʻo Kākuhihewa mā.

A i ka manawa i hoʻi mai ai ʻo Lonoikamakahiki mai ka ʻauʻau mai, hoʻi akula a ma waho o ka hale aliʻi o Kākuhihewa, ʻī akula i ke kahu iā Loli: “E kiʻi aku ʻoe i kuʻu wahi malo a me kuʻu wahi kīhei.” A no kēia ʻōlelo a ke Aliʻi, no laila, kiʻi akula ʻo Loli i ka malo o Lonoikamahiki i loko o kona hōkeo (Kūwalawala) ma loko o ko Kākuhihewa hale, kahi i waiho ai, ma ke kala hoʻi i hoʻokaʻawale ʻia nona.

I ka manawa o Loli i komo aku ai i loko o ka hale, a wehe aʻela i ka hōkeo, kahi i waiho ʻia aku ai nā mea o ke Aliʻi a ʻike akula ʻo Kākuhihewa iā Loli e wehe ana i ka hōkeo, a laila, ʻōlelo akula i kona kahu ponoʻī, me ka ʻī aku: “E hele ʻoe a ʻōlelo aku i ke kahu o Lonoikamakahiki, ʻaʻole e lawe i ka malo a loaʻa ka inoa o ke Aliʻi.”

A no ko Kākuhihewa ʻōlelo ʻana pēlā, a laila, hele akula ua kahu nei ʻo Kākuhihewa a hālāwai me Loli, ʻī akula ma ka nīnau: “He aha ia āu e wehe nei i ka hōkeo o ua hānai āu?”

ʻĪ maila ʻo Loli: “E wehe aʻe ana wau i ka malo a me ke kapa o ke Aliʻi.”

ʻŌlelo akula ua wahi kahu nei ʻo Kākuhihewa: “E hoʻi wale ʻoe, ʻaʻole e loaʻa ka malo iā ʻoe, a loaʻa ka inoa o ke Aliʻi [Kākuhihewa].”

Hoʻi akula ʻo Loli, nīnau maila ʻo Lonoikamakahiki: “ ʻAuhea kā hoʻi ka malo?”

ʻŌlelo akula ʻo Loli: “ ʻAʻole e loaʻa mai ka malo, ua ʻauʻa ʻia mai nei e Kākuhihewa. Aia a loaʻa ka inoa o Kākuhihewa, a laila, loaʻa mai ka malo.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “E kiʻi ʻoe i kuʻu malo, a lawe mai, a inā i nīnau mai iā ʻoe, a laila, nīnau aku ʻoe i kona inoa.”

Hoʻi akula ʻo Loli a wehe hou nō i ka hōkeo; nīnau hou mai ke kahu o Kākuhihewa. “He aha kāu hana i ka hōkeo?”

ʻĪ aku ʻo Loli: “I kiʻi mai nei nō wau i ka malo a me ke kapa o ke aliʻi.”

ʻĪ akula ʻo Kākuhihewa: “He hoʻopaʻa anei ʻoe; ʻaʻole anei ʻoe e lohe? Ua ʻōlelo ʻia aku nei ʻoe, aia a loaʻa kuʻu inoa, a laila, loaʻa aku ka malo a me ke kapa.”

ʻŌlelo akula ʻo Loli: “ ʻO kaʻu ia i ʻōlelo aku nei i ke Aliʻi aʻu, ʻī mai nei kēlā, e hoʻi mai wau a nīnau aku i kou inoa.”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “ ʻO kuʻu inoa ʻo ke ālialia liʻu o Mānā.” Hoʻi wale akula ʻo Loli me ka nele i ka malo. Nīnau maila ʻo

Lonoikamakahiki: “ ʻO wai ka inoa o ke Aliʻi o Oʻahu?” A laila, haʻi akula kahi kahu, ʻo Loli: “ ʻĪ mai nei, ʻo ke ālialia liʻu o Mānā.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “O hoʻi a lawe mai i kuʻu malo, i ʻōlelo hou mai, a laila ʻōlelo aku ʻoe, ua ʻōlelo aku wau: “ ʻO ke ālialia liʻu o Mānā inoa nei nō ʻo Lonoikamakahiki lā. Pēlā ʻoe e ʻōlelo aku ai.”

A pau kā lāua kamaʻilio ʻana no kēia mau mea, a ʻo kā lāua ʻōlelo hope loa nō hoʻi ia ma kēia mau mea, a laila, hoʻi akula ʻo Loli a ka hale aliʻi o Kākuhihewa. ʻO Kamoa ka inoa a ua hale aliʻi lā. Lālau hou akula nō ua ʻo Loli i ka hōkeo, e wehe ana i ka malo a me ke kapa.

I ia manawa, nīnau hou mai ʻo Kākuhihewa: “E Loli! He aha ia āu e wehe hou nei i ka hōkeo a ko hānai?”

ʻĪ aku ʻo Loli: “ ʻO ka malo nō o ke Aliʻi.”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “ ʻAʻole anei ʻoe e lohe, ʻaʻole e loaʻa aku ka malo, a loaʻa kuʻu inoa?”

ʻĪ aku ʻo Loli: “Ua ʻōlelo aku nei wau pēlā, akā ʻōlelo mai nei kēlā, me ka nīnau mai: “ ʻO wai ka inoa o Kākuhihewa?”

Haʻi aku nei wau: “ ʻO ke ālialia liʻu o Mānā.”

ʻĪ mai nei kēlā: “ ʻO ke ālialia liʻu o Mānā inoa nei nō ʻo Lonoikamakahiki lā; a pēlā mai ua Aliʻi lā iaʻu, a ʻo ia lā.” A no kēia ʻōlelo ʻana aku a Loli pēlā, a laila, nīnau aʻela ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “No ke Aliʻi ʻiʻo anei o Hawaiʻi kēia inoa?”

ʻĪ aku ʻo Lānahuʻimihaku mā: “He wahaheʻe. ʻAʻole ona inoa e like me kēia, he Aliʻi inoa ʻole. Mai makaʻu ʻoe. Pili ʻia aku.”