Lonoikamakahiki: Mokuna ʻEono

KA HOʻOPĀPĀ ʻALUA ʻANA, ʻAKOLU, ʻAHĀ, A ME KA LIMA, A ME KA HIKI ʻANA MAI O KAIKILANI

Ma hope iho o kēia eo ʻana o Kākuhihewa mā iā Lonoikamakahiki, a laila, ʻōlelo akula ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa, me ka ʻī aku: “E Kākuhihewa, he nani ia ua eo aʻe nei kākou i ke aliʻi o Hawaiʻi ma kēia pili ʻana. ʻO kāna eo hoʻi ia. ʻO ko māua manaʻo: e pono iā kākou ke holo i ka lawaiʻa. Maliʻa, holo aʻe ma hope o kākou, a inā e holo aʻe, a maliʻa o leʻaleʻa ua aliʻi nei o Hawaiʻi i ka lawaiʻa, a noi aʻe paha i makau, i aho, i maunu; i ia manawa ʻo ia e pākīkē ʻia aku ai, eia lā, he aliʻi ʻike ʻole i ka lawaiʻa. A laila, ma ka lawaiʻa ʻo ia e eo ai iā kākou, ʻo ka lilo kā hoʻi ia o kona kāhili iā ʻoe.”

A, no ia mea, hoʻoholo aʻela ʻo Kākuhihewa i kona manaʻo ʻae, ma muli o kā Lānahuʻimihaku mā ʻōlelo, me ke kānalua ʻole. No ka mea, ʻo nā mea a pau a Lānahuʻimihaku mā e ʻōlelo ai, ma laila wale nō ʻo Kākuhihewa e hilinaʻi ai.

I ke kakahiaka o kekahi lā aʻe, hoʻomākaukau aʻela ʻo Kākuhihewa mā i nā waʻa, a holo akula i ka lawaiʻa ma ke koʻa lawaiʻa i ʻōlelo ʻia ʻo Akaka. Ma waho pono aku o Kailua, ma kahi e ʻike aku ana iā Kahuku, ma Koʻolauloa, a me Mokuʻōniki, ma ka ʻaoʻao hikina o Molokaʻi. A, ʻike akula ʻo Lonoikamakahiki e holo ana ʻo Kākuhihewa i ka lawaiʻa, a laila, ʻōlelo akula ua ʻo Lonoikamakahiki i ke kahu iā Loli: “E aho paha e hahai kākou ma hope o Kākuhihewa mā, e mākaʻikaʻi aku ai i ka lawaiʻa a ke Aliʻi o Oʻahu nei.”

ʻĪ akula ʻo Loli i kāna hānai: “Mai une ʻoe iā kākou e holo i kai, inā e paʻakikī ʻoe, ʻo koʻu make nō ia, no ka mea, ʻaʻole ʻoe i ʻike i ka lawaiʻa.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki iā Loli: “He aha auaneʻi kou kumu e make wale iho ai?”

ʻĪ akula ke kahu: “Eia hoʻi kuʻu mea e make ai, ʻo ka holo o kāua a ka moana, nānā aku ʻoe i ka lawaiʻa a Kākuhihewa mā, leʻaleʻa aku ʻoe i kā lākou lā huki mai i ka iʻa. A, no laila, nonoi aku ʻoe i nā mea lawaiʻa, pākīkē ʻia mai ʻoe, me ko lākou lā ʻōlelo mai: I hea nō hoʻi ʻoe hele mai me kou mākaukau? A, no laila, hilahila ʻoe, a ʻo ia kuʻu mea e make ai.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “ ʻO ke aha auaneʻi ko lākou mea e ʻauʻa mai ai ke noi aku wau i nā mea lawaiʻa? He hōlona paha ka mea nāna e ʻauʻa ke aho a me ka makau.”

ʻĪ aku ke kahu: “ ʻAe, i ka manawa pono ia, no ka mea, ua pono ʻole ko lākou manaʻo i ko lākou lā eo ʻana iā ʻoe.”

A no kēia mea, ʻaʻole he pio o ko ke aliʻi manaʻo ma muli o kā ke kahu ʻōlelo mai. A ikaika loa aʻela ko Lonoikamakahiki manaʻo holo i ka nānā i ka lawaiʻa a Kākuhihewa mā.

A, no ko ke aliʻi manaʻo paʻa loa, no laila, ʻōlelo akula ʻo Loli iā Lonoikamakahiki: “ ʻAuhea ʻoe? He nani ia ke paʻakikī lā ʻoe i ka holo i kai. A, inā holo kāua i kai, a i leʻaleʻa aku ʻoe i ka huki mai a Kākuhihewa mā i ka iʻa, a inā i noi aku ʻoe i ke aho a me ka makau, a me nā mea lawaiʻa a pau, a i pākīkē ʻia mai ʻoe, a laila, pepehi iho ʻoe iaʻu a make. Lawe aʻe ʻoe i kuʻu naʻau i aho nāu, ʻo kuʻu iwi pāpākole no kāu makau, maunu iho ʻoe i kuʻu ʻiʻo, a ʻo kuʻu poʻo no kāu pākā, a laila, kuʻu iho nō ʻoe i ke kai, a kuehu aʻe i ka pākā, a laila, kāhea iho ʻoe ma kuʻu inoa: E Loli ē! E Loli ē, ka iʻa makaʻole o kai! I paʻa kā kāua iʻa, e Loli. A laila, mau ke ʻahi iā ʻoe.” A pau kēia ʻōlelo a ke kahu iā Lonoikamakahiki, holo akula lākou i kai.

KA HOʻĀKAKA ʻANA I KO LOLI ʻANO A ME KO HĀUNA

Ma ka mokuna mua o kēia moʻolelo o Lonoikamakahiki, ua ʻōlelo ʻia ma laila ko Loli a me ko Hāuna ʻano. He mau kānaka haipule ʻo Hāuna lāua me Loli, ma ka inoa o ke Akua o Keawenuiaʻumi a ili iho iā Lonoikamakahiki.

He mau kānaka kaulana lāua ma nā moku a puni, no ko lāua mana a me ko lāua mālama ʻana i ke Akua, a he hiki iā lāua ke hana i nā hana mana he nui, ma ka inoa o ko Keawenuiaʻumi Akua. A, no laila, i ʻōlelo ai ʻo Loli, e pepehi iā ia i mau mea lawaiʻa na ke aliʻi na Lonoikamakahiki.

KA HOLO ʻANA O LONOIKAMAKAHIKI E MĀKAʻIKAʻI I KA LAWAIʻA A KĀKUHIHEWA MĀ

Iā Lonoikamakahiki mā i holo aku ai i ka moana ma hope aku o Kākuhihewa mā, ua kaulike aʻela nā waʻa o Kākuhihewa mā ma ke koʻa. Akā, ʻo Lonoikamakahiki, holo akula lāua a ma mua o nā waʻa o Kākuhihewa mā. Kiola aʻela i kona pōhaku hekau, he wahi pōhaku lana ʻuʻuku nō ia. A i mea e ʻike ʻia ai ko Hāuna mana, no laila, he makani nui ikaika kai pā iho i ia manawa. He wā pōkole naʻe o ka pā ʻana a ka makani, a laila, pau. I ia manawa a ka makani i puhi ai, ua hemo aʻela nā pōhaku hekau o nā waʻa o Kākuhihewa mā. Akā,

ʻo ko Lonoikamakahiki mau waʻa, ʻaʻole he neʻeu aku, ʻo ia mau paʻa nō, me he heleuma i loko o ke one. Ma muli naʻe ia o ka mana o ke kahu, ʻo Hāuna.

I ia manawa, makemake akula ʻo Kākuhihewa i ka pōhaku hekau o ke Aliʻi o Hawaiʻi. A laila manaʻo aʻela ʻo ia (Kākuhihewa) ʻo ko Lonoikamakahiki kumu pili ia e pili mai ai iā Kākuhihewa.

Iā Lonoikamakahiki mā e lana ana ma luna o nā waʻa, ʻī akula ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “Kupanaha ka pōhaku hekau o ke aliʻi o Hawaiʻi.”

ʻĪ akula ʻo Lānahuʻimihaku mā: “ ʻAe, ua ʻike māua i kēlā pōhaku lana o ke aliʻi o Hawaiʻi, he nui wale ka pōhaku i like me kēlā.”

A, no kēia ʻōlelo a Lānahuʻimihaku mā, manaʻo ʻo Kākuhihewa e kiʻi i pōhaku nāna i Hawaiʻi. ʻĪ ʻia aku e Lānahuʻimihaku mā: “ ʻAʻole e pono kēlā pōhaku, no ka mea, ʻaʻole ou mana a me kou mau kahu. No ka mana o Hāuna wale nō ka mea i paʻa ai kēlā pōhaku.”

Iā Lonoikamakahiki mā e lana mai ana ma ko lākou wahi, he mea pono ʻole naʻe ia i ko Kākuhihewa manaʻo, no ka mea, he mea mau i nā lawaiʻa, ʻaʻole e pono e kau ʻia kekahi waʻa ma mua o kekahi waʻa. A, no laila i manaʻo ai ʻo Kākuhihewa, he pono ʻole iā Lonoikamakahiki ke kau ma mua o nā waʻa ma mua o lākou.

ʻĪ aku naʻe ʻo Lānahuʻimihaku mā: “Mai manaʻo ʻoe pēlā. Inā he mau mea lawaiʻa kā ua aliʻi lā o Hawaiʻi, a laila, hewa ʻiʻo.” A laila, pau aʻela ko Kākuhihewa manaʻo ʻana pēlā.

I ia manawa a Kākuhihewa mā e kamaʻilio ana me Lānahuʻimihaku mā, e lou ana ka iʻa iā Kākuhihewa. ʻĪ aku ʻo Lānahuʻimihaku mā: “He ulua. Nīnau ʻia aku ke aliʻi o Hawaiʻi.”

A, no ia mea, kāhea akula ʻo Kākuhihewa: “Ahāhā! E ke aliʻi o Hawaiʻi, he aha ka iʻa?”

ʻĪ aku ʻo Loli iā Lonoikamakahiki: “Koho ʻia aku he manō.”

ʻĪ akula ʻo Lonoikamakahiki e like me kā Loli ʻōlelo: “He manō.”

A, no ke koho ʻana aku a Lonoikamakahiki he manō, no laila, nīnau aʻela ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “He manō ʻiʻo anei?”

ʻĪ akula ʻo Lānahuʻimihaku mā: “ ʻAʻole he manō. Wahaheʻe ke aliʻi o Hawaiʻi, lawaiʻa auaneʻi hoʻi kākou i kēia koʻa a kākou e lawaiʻa nei, he manō kekahi. Kainō, ua hoʻolaʻa ʻia kēia koʻa i ke Akua, ʻaʻole komo ka manō i kēia koʻa. Pili ʻia aku, ʻakahi hana ʻana a ke aliʻi o Hawaiʻi e eo ai.”

A no laila, ma ka ʻōlelo a Lānahuʻimihaku mā, ʻōlelo akula ʻo Kākuhihewa iā Lonoikamakahiki: “E ke aliʻi o Hawaiʻi, e pono nō paha ke pili. Inā nō hoʻi he manō, ua eo mākou iā ʻoe, akā hoʻi he ulua ka iʻa e paʻa nei i kā mākou makau, a laila, ua eo ʻoe iā mākou.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “I aha ka pili?”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “Mai Lēʻahi a hiki i ka lae o Kaʻena, mau i ko wahi pōhaku lana.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “Ua mau.”

A laila, huki aʻela ʻo Kākuhihewa i ke aho, a i ke kokoke ʻana aʻe i luna, a laila, ʻī aku ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “He manō. Ua eo kākou i ke aliʻi o Hawaiʻi.”

Nānā aʻela ʻo Lānahuʻimihaku mā, a ʻike ihola he manō, a laila, kūnou akula ʻo ua ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa, e hoʻokuʻu aku i ke aho i moku aku ai ka manō i ʻole ai e ʻike ʻia aʻe. Akā, ua ʻike akula ʻo Lonoikamakahiki iā Kākuhihewa mā e hana ana pēlā. No laila i kāhea aku ai ʻo Lonoikamakahiki iā Kākuhihewa mā: “ ʻĒ! E ke aliʻi o Oʻahu, mai kalohe iho ʻoe, ʻaʻole ke kuʻu aku i ke aho o moku aku auaneʻi ka makau. ʻIke ʻole ʻia aku ka manō, huki aʻe ka manō i akaka.”

ʻO ka huki aʻela nō ia o Kākuhihewa i ke aho, a ʻike ʻia aʻela he manō. A no ia mea, ʻī mai ʻo Kākuhihewa iā Lonoikamakahiki: “Ua eo, no ko mākou ʻike maoli ʻana he koʻa manō ʻole kēia, no laila wale nō mākou i pili ʻino aku ai.”

He ʻoiaʻiʻo, he koʻa manō ʻole kēlā, no ka mea, ua hoʻomanamana ʻia kēlā koʻa i mua o ke Akua, ʻaʻole e komo mai ka manō. Akā, ma ka mana o Loli a me Hāuna, ua lilo ke koʻa manō ʻole i koʻa manō. A, eo aʻela ʻo Kākuhihewa iā Lonoikamakahiki, a lilo aʻela kekahi hapa o Oʻahu nei iā Lonoikamakahiki, mai Lēʻahi a Kaʻena.

Ma hope iho o kēia mau mea, kupu aʻela ko Lonoikamakahiki manaʻo leʻaleʻa i ka lawaiʻa, a laila, ʻōlelo akula ʻo Lonoikamakahiki iā Kākuhihewa: “E ke aliʻi o Oʻahu! Hō mai hoʻi kāu wahi makau, i wahi aho mai me ka maunu, a i pākā mai nō.”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “I hea nō hoʻi kou mākaukau hele pū mai ʻoe, ʻo kā mākou kā kāu mea i manaʻo ai, i ʻaneʻi kou lako?”

ʻĪ aku ke kahu ʻo Loli: “E kuʻu aliʻi! A, hilahila ʻoe, Kainō ʻo kaʻu ia e ʻōlelo aku ana iā ʻoe, ʻaʻole kāua e holo mai i kai nei. A no laila, pepehi ʻia nō wau.”

A, e like me ka ʻōlelo mua a kona kahu, pepehi ihola ʻo Lonoikamakahiki iā Loli, a hana ihola e like ma kā Loli aʻoaʻo ʻana. A kuʻu ihola i ke kai, a ʻōlelo ihola e like me kā Loli ʻōlelo mua: “E Loli! E Loli ē, ka iʻa maka ʻole o kai! I paʻa kā kāua iʻa e Loli.”

I ia manawa koke nō, ma hope iho o ka pau ʻana o kāna kamaʻilio ʻana, mau ana ke ʻahi. No laila, kāhea akula ʻo Lonoikamakahiki: “E Kākuhihewa ē, he aha kaʻu iʻa?”

Noho ʻo Kākuhihewa a liʻuliʻu, ʻōlelo akula iā Lānahuʻimihaku mā: “He aha ka iʻa a ke aliʻi o Hawaiʻi?”

ʻĪ aku ʻo Lānahuʻimihaku iā Kākuhihewa: “Koho ʻia aku he manō, no ka mea, ʻai aʻela ka manō i ka makau mua, lālākukui akula ka manō o lalo.”

A no ia mea, e like me kā Lānahuʻimihaku mā ʻōlelo, pēlā nō ʻo ia i ʻōlelo aku ai iā Lonoikamakahiki: “He manō.”

ʻĪ mai ʻo Lonoikamakahiki: “ ʻAʻole, lalau ke aliʻi o Oʻahu nei.”

Nīnau hou aku ʻo Kākuhihewa iā Lonoikamakahiki: “A, he aha lā kāu?”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “ ʻAʻole kēia he manō, he ʻahi kēia iʻa.”

A, no kēia ʻōlelo ʻana aku a Lonoikamakahiki pēlā, a laila, nīnau aʻela ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “He ʻahi ʻiʻo anei ka iʻa a ke aliʻi o Hawaiʻi?” ʻĪ mai ʻo Lānahuʻimihaku mā: “Ua wahaheʻe ke aliʻi o Hawaiʻi. Kainō ua ʻike

nō kākou, ʻaʻole he mau koʻa lawaiʻa ʻahi o Oʻahu nei, ʻo Niʻihau a me Hawaiʻi wale nō nā ʻāina koʻa ʻahi. Pili ʻia aku.”

Kāhea akula ʻo Kākuhihewa: “E ke aliʻi o Hawaiʻi ē! E pili nō hoʻi paha, mai ka lae o Kaʻena a Kalaeokaʻōʻio. Mau i ko wahi pōhaku lana.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “Ua mau.”

A laila, ma ka pau ʻana o ka pili a lāua, huki aʻela ʻo Lonoikamakahiki i ke aho, a kokoke e ʻike ʻia ka iʻa. I ia manawa, ʻāhaʻi pono akula ua iʻa nei a Lonoikamakahiki ma lalo pono o nā waʻa o Kākuhihewa mā. I ia manawa ʻike maopopo aʻela ua ʻo Kākuhihewa mā, he ʻahi ʻiʻo ka iʻa a Lonoikamakahiki. A laila, ʻī aku ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa: “Ua eo kākou i ke aliʻi o Hawaiʻi, eia lā he ʻahi ʻiʻo ka iʻa a ke aliʻi.”

A pili aʻela ka iʻa ma ka ʻaoʻao o nā waʻa o Lonoikamakahiki mā, lawe aʻela ʻo Lonoikamakahiki i ka lei lehua a me ka lei hala i hoʻomākaukau mua ʻia, a hoʻokomo aʻela ma ka ʻapi o ka iʻa, ma nā ʻaoʻao ʻelua, a kāhea akula iā Kākuhihewa: “E ke aliʻi o Oʻahu ē! Mai Hawaiʻi loa mai nei kā kēia iʻa. ʻO ke ʻahi mahaʻōʻō o Umulau, eia lā ke lei mai nei i ka lei hala a me ka lei lehua.”

A lohe ʻo Kākuhihewa i kēia ʻōlelo a Lonoikamakahiki, he mea kupanaha ia iā Kākuhihewa mā. A laila, ʻōlelo akula iā Lānahuʻimihaku mā, me ka nīnau aku: “ ʻEā, ua ʻike anei ʻolua, he lei mai nō ko Hawaiʻi ʻahi i ka lehua a me ka hala?”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “Ua mau.”

A holo kā lāua ʻōlelo, a laila, hoʻohuli muku aʻela nā waʻa o Lonoikamakahiki, a kāmakamaka aʻela i ka iʻa a paʻa. A laila, hōʻikeʻike aʻela i ka lei lehua a me ka lei hala i mua o Kākuhihewa mā, a eo aʻela ʻo Kākuhihewa.

Ma hope iho o kēia eo ʻana o Kākuhihewa, ʻōlelo akula ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa: “Eo aʻela kākou ma kēia mau mea, a ʻaneʻane pau loa ʻo Oʻahu nei. No laila, eia ka pono; e pili aku kākou i kahi i koe, mai Mōkapu a Lēʻahi, mau i kahi pōhaku lana. E heihei hoe waʻa, aia nō ʻo nā waʻa e kau koke i ka maloʻo. Inā e ʻae mai ke aliʻi o Hawaiʻi, a laila, ʻo ke eo nō ia iā kākou, no ka mea, ʻelua nō āna mau hoe waʻa.”

A no kēia ʻōlelo a Lānahuʻimihaku mā ʻōlelo akula ʻo Kākuhihewa: “E ke aliʻi o Hawaiʻi, hoʻopau ʻia aku kou ʻāina i puni.”

ʻĪ mai ʻo Lonoikamakahiki: “E aha kāua?”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “E heihei waʻa kākou, aia nō hoʻi ʻo nā waʻa e kau ʻē i ka maloʻo, nāna ke eo. ʻO kahi nō hoʻi i koe a mau i ko wahi pōhaku lana.”

ʻĪ akula ʻo Lonoikamakahiki: “Ua mau.”

Ma hope iho o kā lāua pili ʻana, kēnā akula ʻo Lonoikamakahiki iā Kākuhihewa: “Holo ʻē aku ma mua.”

A lohe ʻo Lānahuʻimihaku mā i kēia huaʻōlelo kēnā a Lonoikamakahiki, ʻī akula iā Kākuhihewa, me ka hoʻolale koke aku ʻo Lānahuʻimihaku mā iā Kākuhihewa e ʻōlelo aku i nā hoe waʻa e hoe. A, ʻo ka holo ihola nō ia.

A hala akula ko Kākuhihewa mā mau waʻa, a laila, kēnā akula ʻo Lonoikamakahiki i kona mau hoe waʻa e pāʻina, a laila, pāʻina lākou. Akā ʻo Kākuhihewa mā, ke ʻaneʻane akula e nalowale lākou mai ko Lonoikamakahiki mā mau maka aku. I ia manawa, hoʻolale koke aʻela ʻo Lonoikamakahiki i kona mau hoe waʻa ʻelua, iā Kaiʻehu a me Kapahi, e hoe. A laila, ʻo ka holo ihola nō ia, ma Koʻolauloa ka holo ʻana a hiki ma Kona, a hōʻea aʻe ma loko o Waimānalo. Akā, ʻo Kākuhihewa mā, hoʻolana ihola lākou, me ke kali o ka hōʻea mai ma hope o lākou, me ka manaʻo a kokoke mai, a laila, hoʻopae loa nā waʻa i ka maloʻo.

I ia manawa a lākou e kali lā, aia naʻe ʻo Lonoikamakahiki e holo mai ana ma loko o Waimānalo, a hiki aʻe i Kailua. Iā Lonoikamakahiki mā e holo aʻe ana a kokoke i ke awa i ia manawa ko Kākuhihewa ʻike ʻana aku, a laila, ʻōlelo akula ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “E nānā aʻe ʻolua i kēia mau waʻa e holo aʻela ma loko.” ʻĪ akula ʻo Lānahuʻimihaku mā: “ ʻO Lonoikamakahiki kēlā mau waʻa, ua eo kākou.”

ʻĪ akula ʻo Kākuhihewa iā Lānahuʻimihaku mā: “Ma hea aʻe nei hoʻi ko lākou holo ʻana?”

ʻĪ aku ʻo Lānahuʻimihaku mā: “Ma Koʻolau aʻe nei a ma Waiʻanae, a ma Kona loa aʻe nei paha.”

ʻĪ aku ʻo Kākuhihewa: “ ʻĪ aʻe hoʻi ʻoe na kākou ke eo ke heihei, eia mai nei kā hoʻi, na lākou lā. Kupanaha ʻolua. He puni wale aʻe nō koe o ka ʻāina. Ma muli o kā ʻolua mau ʻōlelo wale nō mākou e hoʻolohe nei, a lilo koʻu noho ʻai moku ʻana iā Lonoikamakahiki.”

ʻĪ aku ʻo Lānahuʻimihaku mā: “ ʻĪ ʻaʻa aku māua i ka heihei me ke aliʻi o Hawaiʻi, no ko māua ʻike iho. He ʻumikumamāono ko kākou mau hoe waʻa, a ʻelua wale nō o ke aliʻi o Hawaiʻi.” A eo aʻela ʻo Kākuhihewa, pau loa o Oʻahu iā Lonoikamakahiki.

Ma hope iho o kēia mau mea, pili akula ʻo Kākuhihewa i ke kaikamahine āna, e hoʻi ka ʻāina iā ia, ma ke kōnane naʻe. ʻO Kākuhihewa hoʻi, ʻo ke kōnane kāna mea ʻoi o ke akamai ma mua o kāna mau hana a pau i aʻo ai. No laila, ʻaʻa akula

ʻo Kākuhihewa e kōnane me Lonoikamakahiki. A ʻae mai nō ʻo Lonoikamakahiki. Akā, ʻo Lonoikamakahiki, ʻaʻole ʻo ia i aʻo i ke kōnane, ʻo kona manawa i ʻike iki ai, ʻo ia nō kēlā noho ʻana ma Kalaupapa me kona kaikuahine wahine.

Hoʻomaka aʻela nā pili a lāua a pau, a laila, kau nā ʻiliʻili a pau, ʻōlelo aku ʻo Lonoikamakahiki iā Kākuhihewa: “ ʻO kāu lawe mua.”

No laila, lawe aʻela ʻo Kākuhihewa i ka ʻiliʻili mua, a lawe ʻo Lonoikamakahiki, kuʻi maila ʻo Kākuhihewa, a holo aku ʻo Lonoikamakahiki, a holo pū me Kākuhihewa. A laila, lilo ka hāuna hope iā Lonoikamakahiki. Ma ia kōnane ʻana, make ihola ʻo Kākuhihewa, a ua hoʻoholo hoʻi lāua i ka ʻōlelo, aia a ʻelua hāuna ʻana, a laila, eo kekahi o lāua. A no laila, kau hou ka papa kōnane a pau nā ʻiliʻili i ke kau, lilo iā Lonoikamakahiki ka lawe mua o ka ʻiliʻili. A ma ia kōnane ʻana a lāua, ʻaneʻane nō e make iā Lonoikamakahiki. I ia manawa, iā lāua e kōnane ana, hiki maila ʻo Kaikilani ma Kailua, mai Hawaiʻi mai.

A ʻike akula nā kānaka i nā waʻa, nānā akula ʻo Lonoikamakahiki, a ʻike akula ʻo Kaikilani kēia, a laila, ʻaʻole he makemake e ʻike aku i ko Kaikilani mau maka, a i mea e like ai me kona kānāwai i kau ai i Molokaʻi ma hope iho o kona pepehi ʻana iā Kaikilani. No laila, hoʻolilo loa ihola ʻo Lonoikamakahiki i kona mau maka i ka papa kōnane, i ʻole ai ʻo ia e ʻike aku iā Kaikilani.

A, ʻo Kaikilani hoʻi, iā ia i pae mai ai i uka, hele akula ʻo ia a kū ma waho o ka pā, ma ka paehumu hoʻi. ʻIke akula ʻo ia iā Lonoikamakahiki e kōnane ana, ua huli aku ke alo i loko o ka hale. I ia manawa, hana akula ʻo Kaikilani i ka inoa o Lonoikamakahiki e like me ka mea i hōʻike ʻia ma ka Mokuna ʻElima. A penei kāna kāhea ʻana aku:

ʻO Kahikahonua iā ʻElekaukama,

ʻO Hālalakaʻuluonae,

ʻO Nānāmakaikaʻeleua,

ʻO Māhehaluakama,

ʻO Lalo ia, Lalo aʻe Kama,

ʻO Hoʻopilikūloko i ka manawa,

ʻO Kūkuluohalaaniani,

ʻO Hāneʻe aku,

ʻO Hāneʻe mai,

ʻO Hāneʻe i ke au a Kama,

ʻO ka papa o ka lewa Kama,

ʻO ka papa o Kūʻami,

ʻO Paepaeilani,

ʻO Kekupuaiʻāwaʻawaʻa.

ʻO ke au o Hakiʻāwihi Kama,

ʻO Hākekōʻai e Lono,

ʻO ʻŌpuʻukahonua, ʻO Kamakalewa,

ʻO Noiaku Kamāhūola,

ʻO Peu, ʻO Kiha,

Ka papa o Kama,

ʻO Hāʻena, ʻO Koenamimi,

ʻŌpiopio i kaulu o Lonokaʻeho,

ʻO wai ʻoe?

ʻO Kākāʻeke,

ʻO Hanakāʻeke,

ʻO Nānākāʻeke,

ʻO Paʻakāʻeke,

ʻO Maʻakāʻeke,

ʻO ka ʻeke ia kū i ka ʻieʻie,

ʻO ka ʻeke ia, ka ʻeke a,

ʻElua,

ʻElua ia Honokeana ke ana,

ʻElua ana ʻopihi,

ʻEkolu Kahana,

ʻElua Mailepai,

ʻElua Honokawai,

ʻO Kawailua,

I kolu iā Kekaʻa,

ʻEhā lā Māhinahina,

ʻO ka luna i ʻAlaeloa,

ʻEhā lā ʻāina hono,

ʻO Honokahua,

ʻO Honolua, Honokohau,

Honokawai,

ʻO Honopou,

ʻAhā lā ʻāina hono,

ʻAlima lā iā Kahakuloa,

ʻO Kahakuloa lā ʻaono,

ʻO Makalina lā ʻewalu,

ʻO Waiheʻe lā ʻaiwa,

ʻAiwa lā Honokea,

ʻO nā māhele lā i Wailuku.

He ʻumi,

He ʻumi o Lele,

He ʻumi,

He ʻumi o Molokaʻi,

He ʻumi,

He ʻumi o Lānaʻi,

He ʻumi,

He ʻumi o Kanaloa Kahoʻolawe,

Ka hono, ka hoʻokui o nā moku,

ʻO kāna pūiki aʻe ka ipo aloha,

Kope aʻe, kope aʻe,

Aia Hilo lā,

Ke ako maila,

Kaupaku maila,

Aia ko ipo lā,

Ke hele aʻela,

Kalāʻau ka waha,

Peʻahi ka lima ē,

E kūnou nā maka,

O hilahila iā ia ala,

A ʻī wale i nā

Kīlou pali ē,

Wai Oʻahu ē, Ahu maila i luna,

Haʻahaʻa ʻo Kaunuohua,

He puʻu kolo i Nīhoa,

Kēlā pali ē,

Kēia pali ē,

Pālāʻau ē,

Ka hiwa i lalo ē,

A noho e Kū,

Kuhiu palu ē,

Kūkahaulani,

Makakū manu ē,

He poʻo manu ē,

A he nuku manu ē,

He alelo manu ē,

ʻĀʻī manu ē,

Umauma manu ē,

ʻĒheu manu ē,

He kino manu ē,

ʻŪhā manu ē,

Puapua manu ē,

He kuli manu ē,

Wāwae manu ē,

Māiʻuʻu manu ē,

He hulu manu ē,

Kaniʻāʻī manu ē,

He puʻu manu ē,

He ake manu ē,

Naʻau manu ē,

Ka ua manu iki,

Hele ʻoe i waho,

I ka uka nahele,

I noho i Kona nei,

I ke kāʻeʻe pua o ka ʻiʻi,

Ka hāpai pua o Keaʻau,

ʻO Hanalei,

ʻO Hanalei kumu o ka ua,

I amo a haʻahaʻa,

I kū i luna o ka puʻu,

I hala i lalo ka malu,

Ikiiki nā hoa, manakā ʻino,

E hāpai ka waʻa,

Eʻe aku kānaka,

Eʻe aku, hoe aku,

kau aku, Me nā houhou,

Me nā nakinaki,

Me nā lanalana,

Ua kau ala waʻa,

ʻO Lelepau, ʻO Hawaiʻi,

ʻO Hawaiʻi nui a Kāne,

ʻO Hilo a Kāne a Kapu,

ʻO Hilo a ka pali,

ʻO Kū ʻai lehua,

Hoaaloha wale o Kalalea mā

E noho maila.

I kū i Kona ka hale,

I Koʻolau ke alo,

I Tahiti ka paia,

I Hālawa ka pou,

I Kauhuhu a Pele,

a Peue, He kua Molokaʻi,

ʻO Lānaʻi ke alo,

He aha Molokini?

Kahua ao lele Wailuku ē,

He aha Kulaloa?

Kaupaku Lanakila.

Kaluanui o Kaluanui,

Ke kū lā i nā puʻu māhoe,

Nā hale loulu a Kāne,

I ʻako noʻu i ʻAuwahi.

Ka ʻuala o Puʻukamaele,

ʻO Kipapai o Honokaupu.

ʻO ka ʻOʻopu o Waikolu,

E hoʻi ana wau e ʻai,

He kala kuʻu iʻa,

A māʻona.

He iʻa pā ia na kuʻu Akua,

Hoʻokomokomo ka waʻa,

ʻO Kaluakoʻi,

Ke kaha wale ʻo Puʻumomi,

Hoʻōmo Wailau,

ʻO ʻUmipiʻilani.

ʻO ke ālialia o Mānā,

Ke uhai lā nō,

Ke uhai lā ka wai,

Ke uhai lā ka wai a Kamakahou,

Wai ālialia wai ʻo Mānā,

Me he kai lā ka wai,

Me he wai lā ke kai,

ʻO ka ʻāina kō aʻu i ʻai ai,

Kiola, haʻalele,

poina, Hoʻi aku a mua,

Hoʻohewahewa mai.

Hoʻi ʻana ke kua, i ke alo.

ʻO ka iliau loha i ka lā,

Pūʻolo hau kakahiaka,

Hoʻi ʻana i ke kua i ke alo,

ʻO Lāʻauhaele,

Hele aʻe ke ālia o Āliaʻōmaʻo,

Hele aʻe kanu kūpapaʻu,

ʻO ke kaha i Nonohili.

Hālala nā niu i kai o Pōkiʻi,

Hoʻākua wale lā o Makaliʻi,

Aloha wai hau o Mālama.

Ulu Lonoikamakahiki,

ʻO Kamakahikikaiakea,

ʻO kula o Kohala o Wākiu,

ʻO Lanikāula,

Kuʻu moku i ke kai.

E Lono ē,

Ma ke kua ka ʻike,

Inā mai ka ʻae, ka lohe,

Ka ʻike ē, Lono ē,

Hāliu mai.

A pau kā Kaikilani kāhea ʻana mai i ka inoa o Lonoikamakahiki, a laila, huli maila ʻo Lonoikamakahiki i hope, i nānā aku ko ia nei hana. ʻO ke kaikuahine kēia ona e kū nei ma waho. I ia manawa nui aʻela ko Lonoikamakahiki aloha, ʻaʻole naʻe e hiki ke hoʻomanawanui i kona uē ʻana. Akā, ʻaʻole naʻe ʻo ia i uē me ka leo, ma ke kulu o kona mau waimaka i ʻike ai kona uē ʻana.

A no ke kāhea ʻana mai o ke kaikuahine i ko Lonoikamakahiki inoa, a laila, nānā pono akula ua ʻo Lonoikamakahiki iā Lānahuʻimihaku mā. No ka mea, ua makemake ʻo ia e hana aku i ko Kaikilani inoa, akā, ʻaʻole naʻe he makemake ʻo Lānahuʻimihaku mā e hana aku i ka inoa, no ka mea, aia ma ko Kākuhihewa ʻaoʻao ko lāua manaʻo nui.

I ia manawa, loaʻa aʻela iā Lonoikamakahiki nā lālani mua ʻehā o ko Kaikilani inoa, a hui pū aʻela me nā lālani mele ʻapo wale a ua ʻo Lonoikamakahiki, a laila, hāliu akula a kāhea akula i ka inoa o ke kaikuahine ma ke mele penei:

Kuʻu pali lehua i Kilou,

Kuʻu ʻāina lehua i lalo ē,

Kuʻu kanaka lehua i ka pali,

Lehua o kuʻu ʻāina.

E ʻī aʻe ʻoe iā lākou lā,

He keikunāne wau nou.

ʻAe. ʻAe. ʻAe.

A kēlā puʻu wau,

A kēia puʻu au,

Lumilumi i kou ʻaʻahu,

Nānā mai ka pali lehua,

ʻO wau e lēhei aku ana.

A lohe ʻo Kākuhihewa i ka hana a Lonoikamakahiki i ka inoa o ke kaikuahine, ʻī maila ua ʻo Kākuhihewa: “Aia ʻo ua ʻo Lonoikamakahiki, ke hana ala i ko haʻi inoa, ʻaʻole i hana mai i kona inoa.”

ʻĪ aku ʻo Lonoikamakahiki: “Ua hana hoʻi; kainō e hana aku ana, e uē aʻe hoʻi me ka malihini.”

I ia manawa, hele maila ʻo Kaikilani a honi i ka ihu o Lonoikamakahiki, a uē ihola. A no ka hoʻolale pinepine mai o Kākuhihewa iā Lonoikamakahiki e hana i ka inoa o ua ʻo Lonoikamakahiki. A laila, nīnau akula ʻo Kaikilani iā Lonoikamakahiki: “He aha kēlā a lākou lā e ʻōlelo pinepine mai nei iā ʻoe e hana aʻe?”

ʻĪ akula ʻo Lonoikamakahiki: “E ʻōlelo mai ana lākou lā iaʻu, e hana wau i kuʻu inoa, no ka mea, ua ʻōlelo ʻo Lānahuʻimihaku mā, he aliʻi inoa ʻole au.”

ʻĪ aku ʻo Kaikilani: “Ua oki ka uē a kāua, hana ʻia aku kā lākou lā koi.”

A laila, hāliu akula ʻo Lonoikamakahiki a kāhea akula i mua o ka ʻaha i kona inoa, a hana pū akula nō hoʻi me Kaikilani. ʻO ia kēlā mele ma luna aʻe.

A pau kā Lonoikamakahiki mā hana ʻana i ua inoa nei ona, a laila, ʻōlelo akula ʻo Lonoikamakahiki iā Lānahuʻimihaku mā: “He ʻoi ʻolua o nā kānaka lapuwale nui wale. Noʻu paha auaneʻi ka noho a lilo iaʻu kēia moku o Oʻahu nei, koli ola ʻia ʻolua e aʻu.”