Punia: Mokuna ʻEono

Me kēia mau ʻōlelo, ua lēhei ʻiʻo akula ʻo Punia me ka paʻa nō i ke ʻeke moena a me nā lāʻau āna ʻelua. I ka wā nō i luʻu aku ai ʻo ia, aia hoʻi, e hāmama mai ana ka waha o Kaiʻaleʻale a ʻo ke ale ʻokoʻa ʻia akula nō ia o Punia i loko o ka ʻōpū o ua manō nei. A i ke poholo ʻana o Punia i loko o ka waha o ua manō nei, ua hoʻomaka ihola ka waha o ua manō nei e ʻūpoʻi. A i ia wā i koʻo aʻe ai ʻo Punia i kēlā mau lāʻau āna i kālai ai, a i hōʻike mua ʻia aʻe nei hoi i ka mea heluhelu, a ua paʻa aʻela ka waha o ua manō nui nei. A i ia manawa pū nō hoʻi ʻo Punia i pani mai ai     i ka moena i ka waha o ua manō nei a paʻa akula ke kai i waho. A i ia manawa nō ʻo Punia i hoʻokuene pono iho ai i kona noho ʻana i loko o ka ʻōpū o ka manō nui Kaiʻaleʻale, a hoʻomaka ihola ʻo ia e hiʻa ahi nāna i loko o ka ʻōpū o ka manō, ʻoiai, ua lawe mai nō ʻo ia i nā mea e loaʻa ai kāna ahi.

A i ka ʻā ʻana o kāna ahi, ua hoʻomaka maila kēia e ʻōhiki i ka ʻiʻo o ua manō nei me ka iwi ʻopihi, a ʻoki pū aʻela nō hoʻi me ka pāhoa. A pūlehu akula kēia i ka ʻiʻo o ua manō nei, a i ka moʻa ʻana, a laila, pāʻina ihola nō kēia me ka ʻai nō āna i hoʻomākaukau mua ai i uka o ka ʻāina. Ua lilo kēia mau hana a Punia i loko o ka manō i mea hoʻowela i ka ʻōpū o ua manō nei, a ua holo pupule akula ʻo Kaiʻaleʻale i ka moana laulā. A i kona hālāwai ʻana aku me nā manō ʻē aʻe, ua nīnau maila lākou iā ia, “E Kaiʻaleʻale ē, he aha hoʻi kēia holo pupule ou? A me he ala kā hoʻi, eia ʻoe ke uhai ʻia mai nei e kekahi pūʻali ʻenemi ma hope.”

“Auē, he ʻī mai auaneʻi kā ʻoukou a he pono kēia oʻu e hele nei. Eia au lā, ua hele a wela hahana ʻo loko. Eia lā i loko oʻu ke keiki kolohe a Hina me Leimakani,  a ua hele au lā a māewaewa e noho aku lā i ka nui maoli o ka wela. E hoʻonā wale aʻe ana nō au i ʻō a i ʻō. ʻAuhea lā koʻu wahi e loaʻa ai ka maha?”

Me kēia mau ʻōlelo nō, ua holo pupule akula ʻo Kaiʻaleʻale i nā wahi lehu- lehu. A ua ʻōlelo ʻia ua hōʻea loa ua Kaiʻaleʻale nei i Nā Kūkulu O Kahiki. A no ka loaʻa ʻole nō o ka maha iā ia, ua huli hou maila ʻo ia i nā kai o Hawaiʻi nei. A ua hala ke anahulu o ka noho ʻana o Punia i loko o ka ʻōpū o Kaiʻaleʻale. A ʻo ka pilikia wale nō i loaʻa iā Punia, ua pau kona lauoho i ka heleleʻi, a ua ʻōlelo ʻia ma kēia moʻolelo, ʻo Punia ka makamua loa o ka ʻōhule ma Hawaiʻi nei. A ʻo Punia nō hoʻi ka Iona  o Hawaiʻi nei. A ʻo ka like ʻole wale nō ma ka Iona o Hawaiʻi nei, he hoʻokahi hoʻi anahulu o Punia i loko o ka ʻōpū o ka manō (iʻa nui) a ʻo kā Iona hoʻi o ka Paipala, he ʻekolu wale nō lā a ʻekolu pō i loko o ka ʻōpū o ka iʻa nui.

I ka hōʻea hou ʻana o lāua i nā kapakai o Hawaiʻi, ua lohe akula ʻo Punia i ka nakulu o ka nalu o uka, a ua manaʻo ihola nō ʻo Punia, ua kokoke lāua i ka ʻāina. I ia manawa, ua kamaʻilio leo nui aʻela ʻo ia, a i lohe mai nō hoʻi ʻo Kaiʻaleʻale, “Inā e haʻalele ʻo Kaiʻaleʻale iaʻu ma kuanalu nei, a laila, ola au a pau hoʻi koʻu haumia o ka noho ʻana i loko o kona ʻōpū. Akā hoʻi, inā ʻo ia e lawe loa iaʻu i uka o kahakai, a laila kā hoʻi, make au i ko uka poʻe.” I ka lohe ʻana nō o Kaiʻaleʻale i kēia mau ʻōlelo a Punia, a laila, hoʻoholo koke ihola nō ʻo ia i kona manaʻo e lawe loa iā Punia i uka o kahakai.

ʻO kahi a Kaiʻaleʻale e manaʻo nei e hoʻopae iā Punia i uka o kahaone, aia nō ia wahi ma Kona, a i kapa ʻia paha ma ka inoa ʻo “Hiʻiakanoholae”. A ʻo ka  poʻe kamaʻāina nō paha o nā Kona ka poʻe i ʻike i ia wahi. ʻAʻole naʻe ma ia wahi ponoʻī, akā he wahi paha e kokoke ana i ia wahi. No ka nui maoli nō hoʻi o ka ʻeha o Kaiʻaleʻale, a ua ʻane nāwaliwali maoli nō ʻo ia, no laila, ʻaʻole ʻo ia i hoʻomaopopo pono i kona wahi e pae aku ai. Ua manaʻo maoli nō o Kaiʻaleʻale e make ʻiʻo ana nō ʻo Punia i ka pae o uka mai, a inā nō hoʻi ʻo ia e make pū me Punia, a laila, ua hiki nō.

I ke kokoke loa ʻana a ua manō Kaiʻaleʻale nei e pae i uka, ua hoʻomaopopo nō ʻo Punia i ke kū aʻe o ka ʻōpū o ua manō nei i ka pōhaku o kahi pāpaʻu. A i ko Punia hoʻomaopopo loa ʻana ua ili ua manō nei i kahi pāpaʻu, ua liuliu aʻela kēia  no ka hoʻomākaukau ʻana e puka aku mai ka ʻōpū aku o Kaiʻaleʻale, a i ia wā naʻe i lohe ai kēia i ka hauwalaʻau o kānaka, a lohe akula kēia i ke kāhea ʻana o kahi poʻe me ka leo nui. “Auē ka manō pae ē! Auē ka manō pae ē!! E kiʻi kākou e pepehi ē. A e ʻokiʻoki iā ia me ka pāhoa ē.”

I ka lohe ʻana o Punia i ka hauwalaʻau o kānaka, a laila, hoʻoholo ihola ʻo   ia i loko ona, e noho mālie nō ʻo ia i loko o ka ʻōpū o Kaiʻaleʻale. A e kali hoʻi i ka manawa a kēlā poʻe kānaka e hana iho ai ma luna o ke kino o Manō Nui Kaiʻaleʻale. ʻAʻole nō i lōʻihi loa kona kali ʻana, ua kokoke loa ihola ka leo walaʻau o kānaka ma kahi paha o ke kino o Kaiʻaleʻale e waiho ana. Ua lohe pū aʻela nō ʻo ia i ke pahūpahū o nā lāʻau e hili ʻia ana i luna o ke kino o ua manō nei. A i ia wā nō ʻo Punia i kamaʻilio aʻe ai iā Kaiʻaleʻale, a ma mua hoʻi o ka lele loa ʻana o ke ola o ua manō nei. “E Kaiʻaleʻale ē, ua kō kuʻu manaʻo ma luna ou a me kou pūʻulu manō. A ua kū hoʻi ka mākaia a ke keiki a Leimakani me Hina ma luna ou, e Kaiʻaleʻale. A e like hoʻi me kou ʻai ʻana i ke kino o kuʻu makuakāne, pēlā auaneʻi hoʻi e ʻai ʻia ai kou kino e nā kānaka o kēia wahi, a e pakele ana nō au a hui hou nō me kuʻu makuahine aloha.”

I ka pau ʻana nō o kēlā mau ʻōlelo a Punia, ua kūpaka ikaika aʻela ua manō Kaiʻaleʻale nei me ka manaʻo e hoʻopōʻino pū iā Punia i loko o kona ʻōpū. A ʻo  ka wā naʻe ia o nā kānaka i hoʻoikaika loa mai ai i ka pepehi ʻana i ua manō nui, ʻoiai, ua manaʻo ihola lākou e kūpaka ana ua manō nei a hāʻule hou aku i kahi ho- honu, a laila, ʻo kona pakele nō ia. He manawa pōkole wale nō e kūpaka ana ʻo ua Kaiʻaleʻale nei, a laila, lele loa aʻela kona aho, a make loa ihola ua manō hanaʻino nei nāna hoʻi i hoʻopōʻino ke ola o Leimakani, ka makuakāne aloha o Punia.

I nā kānaka e pepehi ana iā Kaiʻaleʻale i hoʻomaopopo ai ua make ua mano pae ʻōlulo nei, hoʻomaka ihola lākou e ʻokiʻoki i kona kino me ka pahi pāhoa a me ke koʻi pāhoa. E kamaʻilio pū ana nō hoʻi ua poʻe kānaka nei no ko lākou laki i kēia manō pae. Ua nui loa ko lākou hauʻoli no ka loaʻa o ka iʻa luhi ʻole. A i loko o ko lākou hauwalaʻau me ka ʻoliʻoli, i ia manawa ʻo Punia i kāhea aʻe ai mai loko aʻe o ka ʻōpū o ua manō nei, “E akahele hoʻi paha ke ʻoki ʻana o moku iho ke kanaka o loko.”

ʻO ka hapanui o kānaka, ʻaʻole lākou i lohe, ʻoiai, ua nui loa ko lākou hauwalaʻau ʻana. Akā, ʻo kekahi kanaka e kokoke loa ana ma ka ʻōpū o ua manō nei, ua ʻano lohe akula ʻo ia i kēia leo mai loko mai o ka manō. Ua ʻōlelo akula ʻo ia i kona poʻe hoa, “ ʻEā! ʻAuhea mai ʻoukou! He leo kanaka kaʻu i lohe akula mai loko mai o ka manō!”