Punia: Mokuna ʻUmi

I ka ʻike ʻana o Punia ua paʻa  ka ʻalihi pōhaku o ka ʻupena lawaiʻa a lākou, ua kēnā aʻela ʻo ia i kekahi mau akua ma kēlā ʻaoʻao o ka ʻupena, a ua aʻo ikaika hou akula nō ʻo ia i ka lehulehu o nā akua, e hoʻolohe loa lākou i nā ʻōlelo aʻo āna e kauoha aku ai. Iā lākou e ʻike ai paha i kahi mea ʻano ʻē, ʻaʻole pono e walaʻau. E pono nō lākou e hoʻomanaʻo no kekahi kuʻuna hou aku. Ua lilo nō kēia mau aʻo ʻana a Punia i mea maikaʻi wale nō i ka manaʻo o ka lehulehu o nā akua, a koe wale    nō paha ke akua ʻōhule. Ua lilo ʻo Punia i mea hoʻowahāwahā loa ʻia e kēia akua poʻo nemonemo.

Ua hōʻau akula ʻo Punia me kona mau hoa i ka ʻupena, a i ka ʻike ʻana o Pu- nia, ʻo kahi kūpono loa ia e kuʻu ai ka ʻupena a lākou, ua kāhea mālie akula ʻo ia i kona mau hoalawaiʻa, e kuʻu ka ʻupena. Ua hōʻau akula ʻo Punia a pau pono ka loa o ka ʻupena, a laila, huli maila ʻo ia ma waho aʻe o ka ʻupena no kahi a kona mau hoalawaiʻa e paʻa ana i kahi kihi o ka ʻupena, I kona hōʻea ʻana i ko lāua wahi e paʻa ana, ua ʻōlelo akula ʻo Punia iā lāua,

“ ʻAuhea mai ʻolua. Ua iʻa ke kuʻuna a kākou. Eia ka iʻa lā ke hoʻokē nei i ka ʻupena. A he wā kēia e luʻu ai kākou e ʻōwili i ka ʻupena o pā ʻupena mai auaneʻi ka iʻa a hoʻi ka iʻa i uka. Ma ke ʻano o ka ʻoni ʻana o ka ʻupena ke hoʻomaopopo nei au he palani ka iʻa, he kala ka iʻa, e hei nei i ka ʻupena a kākou. A inā e hoʻolohe pono ʻia kaʻu mau kauoha, a laila, i kēia kuʻuna nō a kākou, lawa ka ʻono iʻa. ʻAʻole hoʻi e anuanu hou aku i ka hele hou ʻana aku i kahi kuʻuna hou aku. E luʻu pū mai ʻolua me aʻu e ʻōwili i ka iʻa ma mua o ka hoʻi hou ʻana o ka iʻa i uka?”

Me kēia mau ʻolelo, ua luʻu like ʻiʻo akula nō lākou. Aia naʻe nā akua ma ka ʻaoʻao ma loko o ka ʻupena. A ʻo Punia hoʻi, aia nō ʻo ia ma ka ʻaoʻao ma uka o ka ʻupena. A ua hoʻomaopopo ʻiʻo akula nō ʻo Punia, ua hei ʻiʻo nō kēlā mau ʻano iʻa i hōʻike ʻia aʻela. A i nā wahi akua e hoʻāʻo ana e ʻōwili i kekahi mau iʻa kala i ka ʻupena, ua ʻōwili pū ʻia akula ua mau wahi akua nei e Punia a paʻa pū me nā iʻa a lāua e ʻōwili ana. A i ka ʻike ʻana o Punia ua hei kēlā mau akua i ka ʻupena a ka la- wakua, ua ea aʻela ʻo ia i luna a kāhea akula i nā akua e kukū mai ana ma kahakai, “ ʻAuhea mai ʻoukou, ua hei ka iʻa a kākou. ʻO ke kala ua iʻa, ʻo ka palani ua iʻa, e ʻau pākahi mai ʻoukou e kōkua i ka ʻōwili ʻana i ka iʻa i ka ʻupena. A e akahele loa naʻe. Mai walaʻau iki o pilikia auaneʻi ka ʻoihana lawaiʻa a kākou.”

Ua hoʻolohe maila nā akua o uka i kēia leo kāhea o Punia. A i ka hōʻea ʻana   mai nō o ia akua i kahi a Punia e lana aku ana, ua kēnā akula nō ʻo Punia i ia akua e luʻu mālie aku e ʻōwili i ka ʻupena. A i kona luʻu ʻana aku nō ma ka ʻaoʻao ma loko o ka ʻupena, ua luʻu pū akula nō ʻo Punia a ʻōwili ʻia akula ia akua i ka ʻupena. A ʻo nā akua mua a Punia i ʻōwili mua ai me nā iʻa, “ua pau kā ʻoe hana; ua pio kā ʻoe ahi”, a ua helu ʻia akula lāua me nā iʻa hei o ka ʻupena lawaiʻa a ke keiki a Hina me Leimakani.

Ea hou aʻela nō ʻo Punia i luna, a kāhea hou akula nō me kona akena pū aku nō i ka hei o ka iʻa a lākou. “ ʻAuhea mai ʻoukou. ʻAʻole i kana mai ka iʻa e hoʻonā  nei i ka ʻupena. ʻAʻole naʻe i pūʻiwa nui ka iʻa, no laila, e ʻau mālie mai nō kahi o ʻoukou ma ke ʻano pākahi. A i kona luʻu ʻana a ʻōwili i kāna iʻa ma kona wahi, a paʻa kāna iʻa i ka ʻupena, e ea mālia aʻe nō ʻo ia a kiaʻi nō ma kahi i paʻa ai kāna iʻa,  a i māmā ai ka hana a kākou i ka hōʻau ʻana aku i ka ʻupena i uka o ka ʻāina, ʻaʻole kēia he iʻa a kākou, he ola no kēia mau lā lōʻihi.”

I ka lohe ʻana nō o ko uka mau akua, ua ʻau pākahi maila nō lākou. A i ka hōʻea ʻana nō i kahi a Punia e lana ana, ua ʻōlelo koke akula nō ʻo Punia iā ia, “Inā ʻoe e luʻu pū me aʻu a ʻōwili i ka ʻupena me ka iʻa, e hoʻomanawanui iki ʻoe i lalo a hiki i ka wā e hiki ʻole ai ke hoʻomanawanui no ka pau o ke aho. A laila, ea aʻe     ʻoe i luna. Aia kou mau hoa ma kēlā ʻaoʻao o ka ʻupena, kahi i paʻa ai ia kuku o ka ʻupena a kākou.”

Me kēia mau ʻōlelo, ua luʻu like akula ʻo Punia me kēia akua hou, a e like nō hoʻi me kā Punia hana ʻāpiki i hōʻike mua ʻia aʻe nei, pēlā nō kā ia nei hana no kēia akua. A i ka paʻa ʻana nō o kēia akua i ka ʻupena, ua ea aʻela ua keiki ʻeuʻeu nei a Hina, a kāhea hou akula nō i kahi akua e ʻau hou mai. A ʻo ka hana nō a ke akua,    ʻo ka ʻau mai nō. A ʻo kā Punia hana nō ka ʻōwili i ke akua i ka ʻupena. A pēlā nō ʻo Punia i hoʻohei ai a i ʻōwili ai i ke kini o ke akua i ka lehu o ke akua a hiki i ka wā i pau loa ai nā akua i ka make i ka ʻupena, a koe ke akua ʻōhule i uka o ka ʻāina.

A iā Punia i kāhea aku ai i ua akua poʻo ʻōhule nei, ua ulu maila i loko o kēlā akua ka manaʻo hoʻohuoi no kona poʻe hoaakua, a ua kāhea maila ʻo ia me ka leo nui iā Punia, “ ʻAuhea ʻoe e ka lawaiʻa a mākou. ʻAuhea ihola ka lehulehu o mākou āu i kāhea mai nei? ʻAʻole oʻu lohe aku i ko lākou leo i ke kamaʻilio mai.”

“Eia nō lākou ke ʻōwili nei i ka nui o ka iʻa. ʻO ka palani ua iʻa, a ʻo ke kala    ua iʻa. A eia mākou ke naʻi aku nei i ka ʻupena me ka iʻa no uka o ka ʻāina. E pono   ʻoe e ʻau mai hoʻi e kōkua pū aku i ka huki ʻana i ka ʻupena i uka o ka ʻāina. A mai walaʻau nui naʻe hoʻi ʻoe o pūʻiwa hoʻi ka iʻa o ia kuʻuna aku a kākou.”

“ ʻAʻole au e ʻau aku ana. Na ʻoukou nō e hōʻau mai ka ʻupena a kākou i uka nei. Aia a kau mai ka ʻupena i uka nei, a laila, ma uka aku nei hoʻi au e kōkua aku ai. A ʻo kekahi nō hoʻi, e ka lawaiʻa nui a mākou, he makaʻu au i ke anuanu o koʻu poʻo. No laila, hōʻau ʻia mai nō ka ʻupena iʻa a kākou.”

Ua hoʻomaopopo ihola ʻo Punia, ʻaʻole e puni ana kēlā akua iā ia. A i ia wā i haʻalele iho ai ʻo ia i ka ʻupena, a ʻau akula i uka o ka ʻāina me ka manaʻo e pepehi i ke akua ʻōhule. A ua ʻike ʻē maila nō ua akua ʻōhule nei i ko ia nei ʻau hoʻokahi aku i uka o ka ʻāina. A ua hāʻupu ʻē maila nō ʻo ia no kona make i kēia kanaka poʻo ʻōhule. A ʻo kona holo ihola nō ia ma mua o ka pae ʻana o Punia i uka o ka ʻāina, a ʻo ia wale nō ke akua i pakele iā Punia. A ʻo ka hapanui o nā akua, ua pau i ka make.   A ua ʻōlelo ʻia ma kēia moʻolelo o Punia, ʻo kēlā weli o ke kai i kahi manawa, ʻo ke kino wailua nō ia o ke kini o ke akua a me ka lehu o ke akua a Punia i ʻōwili ai i ka ʻupena. A ua ʻōlelo pū ʻia nō hoʻi, ʻo ke kumu i ʻano hohono ai ka iʻa kala a me ka palani, no ka make ʻana o nā akua me ia ʻano iʻa ma kēlā wahi ʻo Kekaha.

Ma hope iho o ka lanakila ʻana o Punia ma luna o nā akua o nā Kekaha Wai   ʻOle o nā Kona, ua hoʻi maila ʻo Punia no kahi o kona makua-hine aloha e noho         aku ana a kali no ka mea aloha, he keiki. A i ko lāua hui hou ʻana, ua hoʻopiha ʻia ʻo Hina i ka hauʻoli no ka hoʻi ola ʻana mai o kāna keiki. Ua noho ihola ʻo Punia a lawelawe i nā hana a kona makuakāne  i aʻo ai iā ia, ʻo ia hoʻi, ka mahiʻai  ma uka o ka ʻāina. A i ka nele ʻana nō i ke kōkoʻolua o ka ʻai e pono ai, ua iho akula nō ʻo ia i ka lua ula a lāua me kona makuakāne. A ʻaʻole hoʻi ʻo Kaiʻaleʻale i laila e kali mai ana no ka hoʻopōʻino i kona ola.