Eleio
Kaao no Eleio.
OLELE, oia o Lahaina, i Maui ka aina, o Kakaalaneo, ke ’lii nui o Maui a puni ia wa. He kanaka mama loa o Eleio, he haalele ia ke kikiao makani e ia he, kukini; ekolu puni o Maui ia ia i ka la hookahi ke hele. No kona mama, hoolilo ke ’lii o Kakaalaneo ia ia, i kii awa i Hana i kona wa e ai ai. A makaukau ka ai ana o ke ’lii, holo kela a hiki i Hana, a loaa ka awa hoi mai; ia ia e hoi mai ai ma ke alanui, loaa ia ia o Kaahualii, he ’kua ia, nonoi mai ia Eleio i awa. I aku o Eleio: “Eia iho no ka awa o ko huluhulu-lemu, o ka wai no, ko hanawai hohono.” Lohe o Kaahualii, hahai a pau ke aho o Eleio; ike ke kaikuahine o Eleio ua pau ke aho, e noho ana i Kamaalaea, wehe i ke kapa a kuu i ka mai, hilahila ke akua a haalele ia Eleio. O ka inoa o ke kaikuahine o Eleio, o Pohakuloa. Ekolu hele ana n Eleio ma keia alanui, o ka hahai pinepine a ke akua, haalele ia alanui, a hele ma ka aoao huli komohana o Hana, e hoi mai ana a hiki i Kaupo.
Ia ia i hiki ai i Kaupo, e noho ana keia wahine i ke alanui, o Kanikaniaula ka inoa; kaha loa mai o Eleio hele ma ke alanui, kahea mai o Kanikaniaula: “Ea! Hele loa no ka, aole ka e aloha mai.” A lohe o Eleio i keia leo, huli aku la ia a aloha aku la. I mai o Kanikaniaula, e hoi ma ka hale, ae aku o Eleio. Maanei, e hoolohe iki kakou i ka moolelo pokole o Kanikaniaula. Ua make o Kanikaniaula i keia wa a laua e kamailio ana me Eleio, he kino wailua uhane keia, aohe kino maoli. He wahine maikai loa o Kanikaniaula, a he ’lii nui hoi no Hawaii mai a noho i Kaupo, Maui, a nolailakana kane i hoao ai, he kanaka kuaaina, makaainana loa. O ka laua hana o ka mahiai a me ka hoa umu, o ka hanai holoholona, o ka lawaia, pela ko laua noho ana a hiki i ka make ana o Kanikaniaula. Hana iho la kana kane i hale puoa no kana wahine, i wahi no ke kino kupapau e waiho ai, eia nae, i ko Kanikaniaula wa e ola ana he hoailona alii kona mai Hawaii mai, he ahuula. Ua huna loa ia me ka ike ole o kana kane a hiki i kona la make, aole no hoi oia i olelo i kona alii ana.
A hiki o Eleio i ka hale, nana aku la, he kane ke noho ana, aole ua wahine nei, olelo aku o Eleio i ke kane: “Auhea la hoi ko’u hoa hele?” I mai ke kane: “Owai kou hoa hele?” “He wahine ko’u hoa hele,” pela aku o Eleio. “Ua make; o ka’u wahine ponoi, aia i kela hale e puoa mai la,” pela mai ke kane. I aku o Eleio i ke kane: “Ahia la o ka waiho ana i ka lepo?” I mai ke kane: “Alua la, o ke kolu keia o ka la a kaua e kamailio nei.” “Ae, akahi ka au a hana i ko wahine;” pela aku o Eleio. Hana iho la o Eleio a hala eha la, ola o Kanikaniaula, hoi a like me kona kino mamua.
Olelo mai o Kanikaniaula ia Eleio: “I aha la uanei ka’u uku ia oe? O kuu kino no paha?” I mai o Eleio: “Aole oe e uku mai ia’u, aia kau kane i hope a kuu haku, oia o Kakaalaneo. Ae mai o Kanikaniaula: “Ae, o ko’u haku ia; eia nae kahi makana au e lawe aku ai ia ia, he ahuula.” Ia wa ike ke kane, he ’lii o Kanikaniaula. “E hoi oe, a na po o Kane kii mai oe ia’u; e holo au i Hawaii i ko’u wahi, i keia mau la a hoi mai.” Hoi mai la o Eleio, me ka ahuula i kona a-i, e aahu ana. O ka ahuula, aole i loaa ia Kakaalaneo ko Maui alii.
Ma keia hele loihi ana o Eleio, ua huhu ke ’lii o Kakaalaneo, a kena ae la ia i kona mau ilamuku, e hoa ka umu a enaena, i umu e kalua ai ia Eleio ke hoi mai. Ua hoonoho aku o Kakaalaneo i na kiu e kiai i ka hoi mai o Eleio i ka pali o Aalaloloa, a ike i ka hoi mai, alaila, e hoa mai ko laila ahi i ike ko Lele nei poe, alaila, hoa ka umu i enaena mamua o ka hiki ana o Eleio. A hiki o Eleio ma ka pali o Aalaloloa, hoa ke ahi, ike ko Lele poe hoa i ka umu.
Ma keia holo ikaika ana o Eleio me ka aahu i ka ahuula ma kona kua, a hiki i Lele, kahi o ka umu e hoa ia ana, e noho ana o Kakaalaneo ke ’lii. Oia holo no ko Eleio a lele iloko o ka enaena o ka umu e waiho ana, ike o Kakaalaneo ke ’lii i keia mea ulaula maikai i luna o Eleio, kahea mai i na kanaka, “Lalau ia Eleio, lalau ia
Eleio.” Ma keia lalau ana ia Eleio i loko o ka imu, ua lele o Eleio ma kapa a pakele i ka make i ke ahi. O ka ahuula hoi, ua weluwelu a kau liilii i na lima o na kanaka, koe nae kekahi apana i kona lima.
Kahea mai o Kakaalaneo: “E Eleio, hele mai oe maanei.” A hiki o Eleio, ninau aku ke ’lii: “Nohea keia mea maikai i loaa ai ia oe?” Olelo aku o Eleio: “Oia kuu mea i noho ai a hala keia mau la; he wahine maikai loa o Kanikaniaula, ka inoa, ua make, a na’u i hana aku nei a ola, a ua olelo aku nei au o oe ke kane.” I mai la o Kakaalaneo ia Eleio: “Heaha la hoi kou mea i lawe ole mai ai ianei?” I aku o Eleio: “Aia a na po o Kane kii aku au.”
A hiki o Eleio i Kaupo, i na po o Kane, ua hoi mai o Kanikaniaula mai Hawaii mai, me na ’lii, me na kanaka, me na aahu ahuula. Ia wa lakou i hoi mai ai a hiki i Lele, a hiki imua o Kakaalaneo, ia wa laua i hoao ai a noho pu iho la, he kane a he wahine, aole i loihi na la i hala, hookauhua o Kanikaniaula.