Punia: Mokuna ʻEwalu

Ua huli hoʻi ʻo Punia me ka manaʻo e hoʻi no Kohala a ʻike i ka makuahine aloha e kali maila iā ia. A ma muli o ka pōʻeleʻele, ua hoʻomaopopo ʻole mai kānaka o ua wahi nei iā ia nei. A iā ia nō i kaʻawale iki aku ai mai kahi mai o kānaka, a e hele ana hoʻi i nā Kekaha o nā Kona, ua hoʻomaopopo ihola kēia i nā lono i lohe mau ʻia no ia wahi, ʻo ia hoʻi, he poʻe akua lawaiʻa ʻupena ko ia mau Kaha Wai ʻOle. A ua manaʻo ihola nō kēia e hoʻopōʻino ʻia ana paha ʻo ia e nā akua. A noʻonoʻo ihola kēia i kā ia nei mea e hana ai. ʻOiai, aia ʻo ia i waena o nā make ʻelua, inā kēia e noho iho i kahi o kānaka, a maopopo iā lākou kā ia nei hana ʻapuhi a pau ai lākou   i ka makaʻu, a laila, e huhū ana kēlā poʻe iā ia. A ʻo ko nei hoʻāʻo ʻia mai nō paha ia e hoʻopōʻino. A inā hoʻi kēia e hoʻi ana, ʻaʻole e nele kona hālāwai mai me nā poʻe akua lawaiʻa ʻupena o ia mau kaha. Ma hope naʻe o ko ia nei noʻonoʻo pono ʻana, ua hoʻoholo ihola nō kēia e hoʻi nō a e hana nō hoʻi kēia i nā hana maʻalea e hoʻopūhili ʻia ai ua poʻe akua nei.

I ko ia nei hōʻea loa ʻana aku i waena o Kekaha, ua lohe akula nō kēia i ka walaʻau mai o kini o ke akua, a o ka lehu o ke  akua. A e  nakinaki  pōhaku  ʻalihi ʻupena ana ua poʻe akua nei. A e hauwalaʻau nui ana hoʻi i ka maopopo ʻole  iā lākou nā kuʻuna iʻa o ua kaha nei. Ua maopopo loa iā Punia, e hālāwai ana ʻo ia me  kēia poʻe akua, a ua pakele hoʻi ʻo ia iā Kaiʻaleʻale, a ua kū hoʻi kāna mākaia i ka mea nāna i hoʻopōʻino ke ola o kona makuakāne aloha. A e hālāwai anei hoʻi ʻo ia me kēia poʻe akua lawaiʻa, a pilikia hoʻi ʻo ia iā lākou?

Iā ia naʻe e noʻonoʻo ana i kāna mea e hana ai, ua lohe maopopo loa akula kēia i ke kuhi aku a ua poʻe akua nei i ka mea nāna e hōʻau ka ʻupena a lākou. A ma muli nō paha o ko ia nei ʻano ʻeleu mau nō, ua noʻonoʻo koke ihola nō ʻo ia i kāna mea e hana ai, a e puni mai ai ke kini a me ka lehu o ke akua.

I ia manawa, peʻa aʻela ko ia nei lima ma hope o kona kua, a e like nō hoʻi me ka hana a ka poʻe kanikau, e uē paʻiāuma ana i kā lākou mau mea aloha i hala ma kēlā ʻaoʻao o ka make, pēlā nō ua keiki ʻeuʻeu nei a Hina me Leimakani i hana ai. A i ia manawa pū nō hoʻi i uē aʻe ai me ka leo nui,

“Auē nō hoʻi kuʻu makuakāne o kēia kaha ē.

ʻElua wale nō māua e lawaiʻa ai o kēia wahi lā,

ʻO wau nō a me kuʻu makuakāne lā,

Auē kuʻu makuakāne ā.

E lawaiʻa ai māua i kēia kaha lā,

E hoʻowili aku ai māua lā i nā ʻalihi o ka ʻupena ē,

E hei ai ke kala, ka uku, ka palani, a me ke ananue,

ʻO ka iʻa kū hoʻi o ua wahi nei lā,

Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.

Ua hele wale ʻia nō e māua kēia kaha lā,

Pau nā kuʻuna, nā lua a me nā puka iʻa.

Ua lehia wale īa māua ia mau wahi lā,

Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.

Hele ʻoe i ke ala hoʻi ʻole mai lā,

Wehe mai ʻoe i ka pili a kāua ā,

A noho hoʻokahi wale iho nō hoʻi au ē,

I kamaʻāina no kēia mau kaha ā,

Aloha kahi a kāua e pili aloha ai ā,

Aloha kēia mau makalae a kāua e ʻaloʻalo pālua ai ā,

Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.”

I ka lohe ʻana o ke kini o ke akua, ka lehu o ke akua i kēia leo uē paʻiāuma, ua haʻalele ihola lākou i ka ʻupena lawaiʻa a lākou, a holo maila lākou no kahi o ka leo uē. A iā lākou i ʻike mai ai i kēia kanaka ʻōhule lauoho ʻole, a e ʻaʻahu aku ana i ke kīpuka moena, ua peʻa nā lima i ke kua, a e heleleʻi ana hoʻi nā waimaka no ke aloha makuakāne, i ia manawa, ua ʻano aloha ka hapanui o nā akua iā Punia, a koe wale nō ke akua ʻōhule i waena o lākou, a ʻo ia nō ka mea i ʻōlelo aku i kona pūʻulu, e pepehi lākou i kēia kanaka ʻōhule e hoʻouēuē waha nui nei i mua o lākou. Ua lohe akula nō ʻo Punia i nā ʻōlelo hoʻopōʻino a ke akua ʻōhule, a ʻo ka mea ia o Punia i hoʻokina loa aku ai i ka uē ʻana, a e uē helu ana nō hoʻi i kēlā uē i hōʻike ʻia aʻela.

I waena o ke kini o ke akua a me ka lehu o ke akua, aia nō he noho pāonioni mau ʻana ma waena o ke akua ʻōhule a me ke akua mākole. A i ka wā i lohe ai ʻo ke akua mākole i nā ʻōlelo kēnā a kona hoaakua ʻōhule, ʻo kona wā nō ia i lilo ai i mea pale ma ka ʻaoʻao o Punia. “ ʻAuhea mai ʻoukou e oʻu mau hoaakua. ʻAʻole e pono iā kākou e hoʻolohe a hahai ma hope o ke alakaʻi a ko kākou akua lauoho ʻole. A he hana kū ʻole i ka maikaʻi ka hoʻokau ʻana aku i ka make ma luna o kēia mea e uē paʻiāuma mai nei no kona makuakāne. A ua hiki nō iā kākou ke hoʻomaopopo iho    i ke kumu o kēia manaʻo nonohuā o ko kākou hoa. Ua huāhuā maoli nō ʻo ia no ka lilo ʻana o ka hanohano o ke ʻano ʻōhule lauoho ʻole i kēia mea e uē nei. A ke koi mai nei ʻo ia iā kākou e pepehi kā i ke kamaʻāina i kuluma i ke kuʻuna o kēia mau kaha. Ma koʻu manaʻo, e hoʻōla kākou iā ia nei, a e koi naʻe hoʻi kākou iā ia e lilo i mea lawaiʻa pū me kākou.”

I ka lohe ʻana o nā akua ʻē aʻe i ka manaʻo o ko lākou hoaakua, ua hoʻokō lōkahi maila lākou e ʻāpono ana i ia mau ʻōlelo a ke akua mākole. A ua lilo naʻe ia  i mea hoʻowela loa i ka manaʻo o ke akua ʻōhule. A ua pane maila ʻo ia me ke ʻano hoʻonāukiuki i kona hoa akua, “Ua pono nō kēnā mau ʻōlelo āu, ʻoiai, ʻo ʻoe nō o kākou ko kākou mea hana paʻakai, a ʻo ʻoe nō hoʻi ko kākou alakaʻi e hōʻea ai kākou i kai ʻo Pīheka, a nou nō ka inoa e hula ʻia nei e nā akua hula o kākou,

“Mākole, mākole ʻakahi

Hele i kai  ʻo  Pīheka

He aha ka ʻai e ʻai ai,

He lihilihi pau i ke akua,

He akua lā, he akua,

He akua nā aliʻi o Kona.”

Ua lilo nō hoʻi kēia mau ʻōlelo a ke akua ʻōhule i mea e hoʻokō mai ai nā akua hula i kēlā mele hula e kau aʻela ma luna. A ua ʻōlelo ʻia, ʻaʻole nō na kānaka i haku kēlā mau lālani hula kūamuamu, akā, na Kamapuaʻa, i ka wā āna i kūamuamu aku ai iā Pele, ʻoiai, ʻo Pele i kūamuamu mai ai iā Kamapuaʻa no kona ʻano puaʻa.

Ua lilo nō hoʻi kēia mau ʻōlelo a ke akua ʻōhule i mea hoʻowela loa i ka manaʻo o ke akua mākole, a ua hōʻoi loa akula ʻo ia i kāna mau ʻōlelo kōkua ma hope o Punia. A i ka wā a nā akua e hoʻopaʻapaʻa ana i waena o lākou iho no ka pepehi a hoʻōla paha iā Punia, ʻo ka wā nō ia i hoʻokina loa aku ai ʻo Punia maʻalea i ka uē haʻalipo, a i ka uē kaukau ʻana no ka makuakāne.