Punia: Mokuna ʻEiwa

Ua lilo ʻiʻo nō nā waimaka heleleʻi o Punia a me nā leo uē paʻiāuma, a i kōkua pū ʻia mai hoʻi e nā ʻōlelo ʻuao a ke akua mākole, i mua e hoʻohuli ai i ka manaʻo o ke kini o ke akua, ka lehu o ke akua, a hoʻoholo ihola lākou e hoʻolilo iā Punia i lawaiʻa nui na lākou. I ka lohe ʻana o ke akua ʻōhule i kēia ʻōlelo hoʻoholo a kona poʻe hoaakua, a laila, ua ʻōlelo maila ʻo ia i kāna mau hoaakua, “ ʻAuhea mai ʻoukou, nani ia, ua hoʻolohe akula nō ʻoukou i ko kākou hoa, a ua hilinaʻi hoʻi i ke akua hana paʻakai a kākou, a i hihia ʻoukou i ka lihi o ka ʻupena a kēia kanaka ʻōhule, a laila, e pakele ana nō au, ʻoiai, ʻaʻole oʻu lauoho e hihia ai i kāna ʻupena, a ka wahaheʻe.”

ʻO kēia mau ʻōlelo naʻe a ua akua ʻōhule nei, ʻaʻole he hoʻomaopopo ʻia aku, ʻoiai, ua paʻa ko lākou manaʻo e hoʻolilo iā Punia i alakaʻi kuʻu ʻupena na lākou. A e ʻike aku nō naʻe kāua i nā mea e pili ana i nā kuʻuna iʻa a ke keiki a Leimakani me Hina, kāna wahine.

I ka maopopo ʻana iā Punia ua palekana ʻo ia mai ka make mai, ua hoʻopau aʻela ʻo ia i kona uē paʻiāuma ʻana. Ua hoʻomaka ihola kona kamaʻilio ʻana me nā akua. Ua nīnau maila ke akua mākole iā ia, “Ua maopopo ʻiʻo nō iā ʻoe nā kuʻuna iʻa o kēia mau wahi?”

“ ʻAe, ua maopopo nō iaʻu, ʻoiai, ke kaha kēia na māua i noho me koʻu lūauʻi makuakāne i hala aku i ka make.”

“He aha nā ʻano iʻa nui o kēia mau kuʻuna a ʻolua e lawaiʻa ai?” wahi hou a ke akua mākole i nīnau aku ai.

“He nui nō nā ʻano iʻa o kēia mau kuʻuna. ʻO ka palani ua iʻa, ʻo ke ananue ua iʻa, ʻo ka uhu ua iʻa, ʻo ke kala ua iʻa, ʻo ka uouoa ua iʻa, a ʻo ka wekeʻula ua iʻa. Eia naʻe, he ʻano kapu nō ka lawaiʻa ʻana o kēia mau kuʻuna iʻa.”

“He aha hoʻi ka mea e kapu ai ke kuʻuna o kēia mau wahi?” wahi a ke akua mākole i nīnau mai ai.

“He akahele loa ke kuʻu ʻana o ka ʻupena, a he akahele loa a mālie loa nō hoʻi ka luʻu ʻana i ka iʻa. ʻAʻole e walaʻau, ʻaʻole nō hoʻi e hoʻi koke i uka a hiki i ka wā e lawe pū ai i ka ʻupena i uka o ka ʻāina. A ʻo ke kumu, ʻo ia nō ke ʻano pili loa o kahi kuʻuna i kahi kuʻuna, a i mea e pūʻiwa ʻole ai ka iʻa o ke kuʻuna hou aku. A ʻo ia ka mea e lawelawe mālie ai ka hana a ka poʻe lawaiʻa. ʻO kekahi nō hoʻi, inā e hei iho ka iʻa o kēia mau kuʻuna, ʻaʻole i kana mai ka iʻa a me ka hana nui no ka ʻōwili ʻana i ka iʻa i ka ʻupena. A ma kahi aʻu e ʻōwili ai, e makaʻala loa nō hoʻi ʻoe o hemo hou ka iʻa mai ka ʻupena aku. I kahi manawa nō a māua e kuʻu ai a ulia iho nō hoʻi ke kuʻu ʻana, hoʻokahi nō kuʻu ʻana, ʻai ka puaʻa, ʻai ke kanaka, a ʻai nō hoʻi ke akua i ka iʻa o kēia wahi.”

Ua lilo kēia mau ʻōlelo wahawai a Punia i mea makahehi loa ʻia e ka nui o ke akua, a koe wale nō ke akua ʻōhule. Ua hoʻāʻo maila nō ua akua ʻōhule nei e alakaʻi kūʻē i nā ʻōlelo a Punia, eia naʻe, ʻaʻole hoʻolohe ʻia aku o ia mau ʻōlelo e nā akua ʻē aʻe.

Ua hōʻikeʻike maila ke akua i ka ʻupena a lākou e nakinaki ana i ka ʻalihi pōhaku o lalo, a ua ʻōlelo koke akula nō ʻo Punia iā lākou, ʻaʻole e pono kēia pōhaku o ka ʻalihi o lalo. ʻAʻole e paʻa ka iʻa, a helu auaneʻi i ka iʻa hemo wale. Ua kēnā aku- la ʻo ia i ka nui o ke akua e hele e ʻimi pōhaku hou no ka ʻalihi pōhaku o lalo o ka ʻupena, a ua kuhikuhi akula ʻo ia i ke ʻano o ka pōhaku e lawe mai ai. A he manawa pokole wale nō, ua kū ke ʻāhua o ka pōhaku.

I ka ʻike ʻana o ke akua ʻōhule i kēia puʻu pōhaku, a laila, hoʻomaka maila nō ʻo ia e kamaʻilio hou, “ ʻAuhea mai ʻoukou e oʻu mau hoaakua. E like nō hoʻi me ka nui o kēia mau pōhaku, pēlā nō ka nui o ko ʻoukou puni wale i kēia kanaka ʻōhule wahaheʻe.”

Ma muli o ko Punia hoʻomaopopo iho, inā pēlā ihola  kēia  akua ʻōhule e hoʻāʻo mau ai e hoʻopūhili i kāna mau hoʻolālā ʻana, a mea paha o lilo nā kamaʻilio mau ʻana a kēia akua ʻōhule i mea e hoʻohuli aku ai i ka manaʻo hilinaʻi o nā akua ʻē aʻe, a ʻo ka hope, ʻo ka pilikia nō ia ona a holopono ʻole kāna mau hoʻolālā ʻana.  No laila, ua noʻonoʻo ihola ʻo ia i mea e hoʻopūhili ai i nā alakaʻi a ke akua ʻōhule.

“ ʻAuhea mai ʻoukou, e ka nui o ke akua. I nā wā a māua e lawelawe ana i kēia hana lawaiʻa ma kēia kaha, ua aʻo ikaika mai koʻu makuakāne iaʻu i kekahi mau loina kūpono no ka lawaiʻa ʻana. A he mea pono nō hoʻi e pono iā kākou e hoʻokō aku i ia mau loina.”

“He aha ia mau loina, e ka lawaiʻa nui a mākou? Inā he mau loina kūpono ia e pono ai kā kākou ʻoihana lawaiʻa, a laila, he mea pono nō e hoʻokō ʻia, ʻoiai, ʻo ka loaʻa o ka iʻa kā kākou mea e ʻimi nei, a e ʻoluʻolu ʻoe e hōʻike mai i ka mea pili i ia mau loina.”

Ua ʻōlelo ʻia ʻo kēia mau loina a kāua, e ka mea heluhelu ē, e ʻike iho ai, a i kamaʻilio ʻia ma ke ʻano ʻapuhi  e Punia, ua lilo ia mau loina i mea mālama ʻia e       ka poʻe lawaiʻa ma hope mai. A ua mālama ʻia hoʻi e ka poʻe lawaiʻa kahiko o kēia ʻāina a hōʻea wale nō i kēia manawa.

“Eia ua mau loina nei,” wahi a Punia me ke ʻano hoʻokohukohu.  “I ka wā e hana ai ka ʻupena a kākou, ʻaʻole e pono kahi mea e walaʻau, ʻaʻole nō hoʻi e kū a kiʻi mai. Aʻole nō hoʻi e peʻa ka lima i ke kua. ʻAʻole nō hoʻi e hoʻohuahua ka lima.

ʻAʻole e pūliki ka lima ma ka umauma, ʻAʻole nō hoʻi e nema wale mai i ka hana ʻana a ka poʻe e hana ana i ka ʻupena. A i ka wā e kuʻu ai ka ʻupena i ke kai, ʻaʻole e hoʻokuli i ka leo kauoha a ka lawaiʻa. E palanehe ka lawelawe ʻana o nā mea a pau. A he hoʻokahi nō mea hoʻolohe, ʻo ia nō ka leo kauoha o ka lawaiʻa. A wahi a koʻu makuakāne iaʻu, ʻo ka mālama ʻia o kēia mau loina o ka lawaiʻa ʻana, ʻo ka mea ihola nō ia e hoʻi nele ʻole ai ka lawaiʻa me ka paoa. A inā he makemake ko ʻoukou e loaʻa ka iʻa, a laila, e noi ana au iā ʻoukou e hoʻolohe ʻia kēia mau loina aʻu e hōʻike aku nei iā ʻoukou.”

Ma ka lohe ʻana o ka hapanui o ke akua, ua mahalo maila nō lākou, a ua hoʻopaʻa maila nō hoʻi e hoʻolohe i ua mau loina nei a kā lākou lawaiʻa i hōʻikeʻike aku ai iā lākou. A ʻo ke akua wale nō i namunamu aʻe no kēia mau loina lawaiʻa a Punia, ʻo ia nō ke akua poʻo nemonemo. A ua hiki ʻole nō naʻe ke lanakila kona mau manaʻo kūʻē. Ma kēia mau loina a Punia i hōʻike aku ai i kona poʻe haku lawaiʻa, ʻaʻole ʻo ia i manaʻo, ʻo ia maoli nō ke ʻano o ka loina lawaiʻa, akā, ua manaʻo ʻo ia ʻo ka mea wale nō paha ia e kō ai kāna mau hoʻolālā ʻana no kona palekana a e kū ai hoʻi kāna mākaia ma luna o kēia poʻe akua hoʻopūnini i kona alahele no ka hoʻi  i kona makuahine.

Ua kēnā koke akula nō ʻo Punia i ka lehulehu o nā akua, e nakinaki i ka ʻalihi pōhaku o kā lākou ʻupena, a e nakinaki nō hoʻi a paʻa pono loa. A e ʻike pū ana nō  kāua i ka manaʻo o kēia hana nakinaki a paʻa loa ka pōhaku o lalo o ka ʻupena. He ʻokoʻa nō hoʻi kā Kaululāʻau o Lānaʻi i hana ai no ke kini akua a lehu o ke akua, a he ʻokoʻa nō hoʻi kā Punia i hana ai i nā akua hoʻopūhili o nā Kaha Wai ʻOle o nā Kona. A e ʻole ʻo Punia i kēlā au kahiko o ka ʻāina, lanakila ai nā kānaka lawaiʻa i kēia mau lā e neʻe nei. Ma kēia mokuna aʻe e ʻike ai kāua, e ka mea heluhelu no ka  hana a ke keiki ʻeu a Hina.